Morgunblaðið - 17.09.2011, Qupperneq 27

27
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 17. SEPTEMBER 2011
Kristinn
Full borg matar Steikarilm lagði yfir miðborgina frá Hressó í Austurstræti
í gærkvöldi en þar voru lamba- og svínaskrokkar grillaðir í heilu lagi.
Jón Baldvin Hanni-
balsson var gestur í
þættinum Sprengi-
sandi 28. ágúst sl. Til
umræðu var tuttugu
ára sjálfstæðisafmæli
Eystrasaltsríkjanna,
en eins og mikið hef-
ur verið rætt við
þessi tímamót voru
Íslendingar fyrstir til
að viðurkenna þau
sem sjálfstæð ríki og
taka upp stjórnmálasamband hinn
26. ágúst 1991.
Í þættinum svaraði Jón Baldvin
án þess að hika spurningu Sig-
urjóns Egilssonar um hvaðan
frumkvæðið að því að viðurkenna
sjálfstæði Eystrasaltsríkjanna
hefði komið, með þessum orðum:
„Það kom frá mér og það voru
ákveðnar ástæður fyrir því sem
var bara niðurstaða af þróun
mála.“
Þetta þótti mér nokkuð athygl-
isverð yfirlýsing, sé einmitt litið til
þróunar mála á Alþingi á þeim
tíma. Ekki síst í ljósi þess að rík-
isstjórnin sem hinn sami Jón
Baldvin sat í hindraði árið áður að
þingsályktunartillaga um við-
urkenningu á sjálfstæði Litháens
yrði rædd í þinginu. Tillöguna
lagði þáverandi formaður Sjálf-
stæðisflokksins, Þorsteinn Páls-
son, fram ásamt þingflokki sínum.
Staðreynd málsins er sú að
Sjálfstæðisflokkurinn átti frá upp-
hafi frumkvæði að viðurkenningu
Íslands á sjálfstæði Eystrasalts-
ríkjanna. Bæði þáverandi utanrík-
isráðherra, Jón Baldvin Hanni-
balsson, og forsætisráðherra,
Steingrímur Hermannsson, voru
andvígir því að Ísland færi hraðar
en hinar Norðurlandaþjóðirnar og
NATO-ríkin í því að viðurkenna
sjálfstæði þeirra.
Um þetta vitna Alþingistíðindi
og fjölmiðlar á þessum tíma. Við
umræður um utanríkismál í mars
árið 1990 sagði Jón Baldvin m.a.
að viðurkenning á sjálfstæði
Litháens gæti þýtt að Gorbatsjov
yrði felldur frá völdum. Viturleg
stefna væri að forðast
í hvívetna að magna
árekstra. (Mbl. 30.
mars 1990 bls. 27.)
Tilraunir Sjálfstæð-
isflokksins til að fá ís-
lensk stjórnvöld til að
liðsinna Eystrasalts-
ríkjunum í sjálfstæð-
isbaráttu sinni fóru
þó ekki fram hjá
ráðamönnum
ríkjanna. Því til vitnis
er heimsókn sem for-
setar Eistlands og
Litháens buðu Þor-
steini Pálssyni og framkvæmda-
stjóra Sjálfstæðisflokksins, Kjart-
ani Gunnarssyni, í til Eistlands og
Litháens í september 1990. Þar
ávarpaði Þorsteinn Pálsson m.a.
setningarfund þjóðþingsins í
Litháen.
Í kjölfar heimsóknarinnar lagði
formaður Sjálfstæðisflokksins
fram þingsályktunartillögu um
viðurkenningu á sjálfstæði allra
Eystrasaltsríkjanna. Í umræðum
um tillöguna kom skýrt fram að
Jón Baldvin taldi enga þörf á sér-
stakri viðurkenningu af Íslands
hálfu og færði þau rök fyrir af-
stöðu sinni að viðurkenning Dana
frá 1921 væri enn í gildi og því
þyrfti ekki að árétta hana af Ís-
lands hálfu.
Með það í huga er furðulegt
hversu eindregið frumkvæði hann
telur sig hafa haft að því að veita
Eystrasaltsríkjunum viðurkenn-
ingu nokkrum mánuðum síðar.
Í janúar 1991 kom svo formaður
utanríkisnefndar þjóðþings Lithá-
ens í heimsókn til Íslands. Hann
fundaði með formanni Sjálfstæð-
isflokksins og þann sama dag átti
Þorsteinn Pálsson einnig símtal
við Landsbergis, forseta Litháens,
sem ítrekaði þar beiðni sína um
skjót viðbrögð af Íslands hálfu. Þá
stóðu mál enn þannig að Sjálf-
stæðisflokkurinn var einn þeirrar
skoðunar að viðurkenna ætti sjálf-
stæði Eystrasaltsríkjanna óháð
þeim hraða sem NATO-ríkin vildu
hafa á málinu. Í Morgunblaðinu
24. janúar 1991 á bls. 16 lýsir for-
maður utanríkisnefndar litháska
þjóðþingsins því yfir að hann sé
sérstaklega ánægður með afstöðu
Sjálfstæðisflokksins.
Það var svo á sérstökum fundi
formanna allra stjórnmálaflokka 8.
febrúar 1991 að samkomulag náð-
ist um að utanríkisnefnd flytti
þingsályktunartillögu um að ítreka
formlega viðurkenningu Íslands
frá 1921. Þingflokkur Sjálfstæð-
isflokksins sættist á þá máls-
meðferð enda fól hún í sér að efn-
islega var tekið undir tillögur hans
í málinu.
Þetta er sumsé öll sagan af for-
ystu og frumkvæði Jóns Baldvins
Hannibalssonar í stuðningi við
sjálfstæðisbaráttu Eystrasaltsríkj-
anna. Hann vildi ekki ógna valda-
stöðu Gorbatsjovs með því að við-
urkenna sjálfstæði þeirra, fannst
ekki ástæða til þess að árétta sjö-
tíu ára gamla yfirlýsingu Dana um
stjórnmálasamband og þótti óþarfi
að fara sér hraðar en NATO-ríkin
töldu við hæfi í málinu. Allt á
sama tíma og Sjálfstæðisflokk-
urinn barðist fyrir því að Eistland,
Lettland og Litháen fengju stuðn-
ing íslenskra stjórnvalda.
Ég vil taka það sérstaklega
fram að það vakir ekki fyrir mér
með upprifjun þessari að gera lítið
úr framgöngu Jóns Baldvins
Hannibalssonar þegar málið komst
loks á framkvæmdastig. Þvert á
móti má hæla honum þar fyrir
vasklega framgöngu. Og að sjálf-
sögðu er aðalatriðið að Eystra-
saltsríkjunum skuli hafa auðnast
að brjótast til sjálfstæðis og undan
oki Sovétríkjanna, en þegar sagan
er skoðuð er ævinlega betra að
hafa það sem sannara reynist.
Afar síðbúið frumkvæði –
eftirásöguskýring Jóns Baldvins
Eftir Ragnheiði
Elínu Árnadóttur
Ragnheiður Elín
Árnadóttir
» Staðreynd málsins
er sú að Sjálfstæð-
isflokkurinn átti frá
upphafi frumkvæði að
viðurkenningu Íslands á
sjálfstæði Eystrasalts-
ríkjanna.
Höfundur er formaður þingflokks
Sjálfstæðisflokksins.
Nú á haustdögum sendi
Evrópusambandið frá sér
svokallaða rýniskýrslu um
landbúnað og samhliða setti
sambandið Íslandi skilyrði
fyrir því að hefja viðræður
um landbúnaðarkafla aðild-
arsamnings. Vegna mikillar
umræðu um skilyrði ESB og
skyldur einstakra ráðherra í
aðildarviðræðunum er rétt að
koma eftirfarandi á framfæri.
Hefur ESB viðurkennt
kröfur Íslands?
Í rýniskýrslunni er farið yfir stöðu mála í
landbúnaði á Íslandi og svo langt sem sú lýs-
ing nær þá er hún í öllum aðalatriðum rétt og
lýsir aðstæðum hér. Að því leyti viðurkennir
Evrópusambandið þá sérstöðu sem íslenskur
landbúnaður býr við í dag, m.a. hvað varðar
fábreytni í framleiðslu þar sem hér er ekki
stunduð kornrækt í neinni líkingu við það sem
er í löndum ESB svo dæmi sé tekið. Skýrslan
kemur einnig inn á að hér er landbúnaðar-
kerfið mjög frábrugðið því sem er í Evrópu-
sambandinu. En í texta framkvæmdastjórn-
arinnar er hvergi vikið að neinni tilslökun
gagnvart því að Ísland taki að fullu yfir það
stjórnkerfi sem gildir um landbúnað í Evrópu.
Þar segir:
Við aðild Íslands að ESB verður Ísland að
tryggja beitingu og framkvæmd á réttar-
reglum ESB um landbúnað og dreifbýlis-
þróun. Þetta mun sér í lagi útheimta að Ísland
beiti ESB-reglum um beingreiðslur
og tryggi að komið verði á skipulagi
sameiginlegs markaðar fyrir hinar
ýmsu landbúnaðarafurðir. Þetta
mun krefjast verulegrar aðlögunar
að gildandi lögum og stjórnar-
háttum.
Skilyrði Íslands borin
saman við skilyrði Króatíu
Ein veigamestu tíðindi þessarar
skýrslu eru að mínu mati þau að
Evrópusambandið kýs að beita okk-
ur svonefnum opnunarskilyrðum til
að samningaviðræður um landbúnað
og dreifbýlisþróun geti hafist. Slíkt er þó ekki
nýlunda í samningaviðræðum nýrra ríkja um
inngöngu. Þannig voru Króatíu sett skilyrði
um að bæta úr hagskýrslugerð í landbúnaði til
að samningar gætu hafist um landbúnað og
fjögur önnur skilyrði fyrir því að samningum
um hann gæti lokið. Eitt þeirra var um stofn-
un s.k. greiðslustofu, sem Króatar hafa þegar
stofnað þótt aðild hafi ekki verið samþykkt
þar í landi. Áætlað er að 518 manns starfi við
hina nýju stofnun Króata.
Þau opnunarskilyrði sem á okkur eru sett
af hálfu ESB eru á vissan hátt víðtækari því
Íslandi er gert skylt að leggja fram áætlun
um á hvern hátt það ætli að taka yfir hina al-
mennu landbúnaðarstefnu ESB ef til aðildar
kemur. Væntanlega þarf slík áætlun að fela í
sér tímaáætlun um hvaða stofnanir verði sett-
ar á laggirnar og um lagaramma. Þá þarf að
koma hér á landupplýsingakerfi í samræmi
við IACS-kerfi ESB og samræma allt stjórn-
kerfi við hið breytta fyrirkomulag.
Ekki er að sjá að hér sé slakað mikið á
kröfum ESB vegna smæðar landsins eða þess
að hér er bændastéttin fámenn miðað við það
sem gerist með milljónaþjóðum. Þannig segir
t.d. um svokallaða greiðslustofnun sem er
einn af þeim þáttum sem Ísland verður að
koma upp:
Greiðslustofnun aðildarríkis verður að fara
eftir faggildingarviðmiðunum ESB án tillits
til stærðar hennar og/eða verkefna sem hún
framkvæmir.
Þau opnunarskilyrði sem ESB setur koma
verulega á óvart þegar haft er í huga að á
rýnifundi um landbúnaðarkaflann sem fór
fram í Brussel 27. janúar sl. gaf íslenska
samninganefndin út sérstaka yfirlýsingu um
málið miðað við þá ákvörðun Íslands að
breyta ekki íslenskri stjórnsýslu eða lögum
fyrr en fyrir liggur að aðildarsamningur hafi
verið samþykktur í þjóðaratkvæðagreiðslu. Í
yfirlýsingu samninganefndarinnar var því lýst
að Íslandi verði unnt að gera allar nauðsyn-
legar laga- og stjórnsýslubreytingar þannig
að allt verði til reiðu frá gildistöku aðildar. Nú
liggur fyrir að slík yfirlýsing er ekki fullnægj-
andi að mati framkvæmdastjórnar ESB.
Valdið er Alþingis
Sé Íslandi ætlað að leggja nú fram heild-
stæða áætlun um lagabreytingar sem síðan
verði að veruleika eftir samþykki aðildar, þá
hefur það áhrif á stöðu okkar. Almennt geta
Alþingi og ríkisstjórn farið mismunandi leiðir
að settu marki og hafa þar ákveðið frelsi til
ákvarðana, einnig þegar kemur að því að upp-
fylla samninga við erlend ríki. En sé svo að
ríkisstjórnin hafi þegar lagt fyrir ESB áætlun
um hvernig þetta verði gert þá hefur slík
áætlun sjálfstætt lagabindandi gildi gagnvart
Evrópusambandinu og getur þá beinlínis
skert sjálfræði þess þings sem ókjörið er.
Einnig ber hér að hafa í huga að áætlunar-
gerð eins og hér er rætt um má á engan hátt
skerða samningsstöðu Íslands í viðræðunum.
Í nefndaráliti meirihluta utanríkismála-
nefndar er einmitt tiltekið að Ísland skuli láta
á það reyna að breyta ekki atriðum sem hér
er svo aftur á móti tiltekið að Ísland sýni fram
á hvernig það geti, vilji og muni breyta við
inngöngu.
Hér koma því til álita valdmörk fram-
kvæmdavaldsins gagnvart Alþingi og það
verður því fyrsta verk mitt í þessu máli sem
sjávarútvegs- og landbúnaðarráðherra að
leita svara hjá framkvæmdastjórninni um
hversu almenn eða ýtarleg áætlun okkar í
landbúnaðarmálum á að vera. Fyrr en það
liggur fyrir er ekki raunhæft að ráðast í gerð
hennar.
Sjávarútvegs- og landbúnaðarráðuneytið
mun hér eftir sem hingað til fara að sam-
þykktum Alþingis, hvort sem mál varða aðild-
arumsókn að ESB eða önnur verkefni sem því
eru falin. Í þessu máli er afar mikilvægt að
halda fast á hagsmunum Íslands.
Eftir Jón
Bjarnason »Hafi ríkisstjórnin lagt fyrir
ESB áætlun hefur hún
sjálfstætt lagabindandi gildi og
getur þá beinlínis skert sjálf-
ræði þess þings sem ókjörið er.
Jón Bjarnason
Um skilyrði ESB og valdmörk ráðherra
Höfundur er sjávarútvegs-
og landbúnaðarráðherra.