Morgunblaðið - 17.09.2011, Side 28

28 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 17. SEPTEMBER 2011
Þegar Dag Hamm-
arskjöld var skipaður
framkvæmdastjóri
Sameinuðu þjóðanna 7.
apríl 1953 geisaði skefja-
laust stríð á Kóreuskaga
og samtökin voru klofin
á milli austurs og vest-
urs. Sovétríkin snið-
gengu öryggisráðið til
að andmæla því að hin
nýja kommúnistastjórn
Kína fengi ekki aðild að
ráðinu. Það var síður en svo öruggt að
Sameinuðu þjóðirnar yrðu árangurs-
ríkari en fyrirrennari þeirra, Þjóða-
bandalagið, í að koma í veg fyrir að út
brytist ný heimsstyrjöld.
Það er ekki sjálfgefið að maður hug-
sjóna og grundvallaratriða sé einnig
pragmatískur og skapandi. Þess vegna
er Dag Hammarskjöld fólki um víða
veröld enn uppspretta aðdáunar og
innblásturs, fimmtíu árum eftir dauða
hans. Hammarskjöld sameinaði býsna
vel þessa þætti sem gætu virst and-
stæður. Oft er vitnað í þau orð hans að
Sameinuðu þjóðirnar ættu að vera öfl-
ugt tæki í höndum aðildarríkja sinna
en með þeim gerir hann í raun hugsjón
úr verkhyggju. Hammarskjöld áttaði
sig á því að samtökin viðhéldu einungis
þýðingu sinni með því að aðlagast
stöðugt nýjum áskorunum.
Friðargæsla er sennilega besta
dæmið um slíka aðlögun. Þegar Súes-
deilan braust út árið 1956, voru engin
ákvæði í stofnsáttmála Sameinuðu
þjóðanna um að beita hlutlausum,
vopnuðum sveitum samtakanna til að
stuðla að jafnvægi við viðkvæmar að-
stæður. Enn eru engin slík ákvæði en
þetta hefur engu að síður ekki komið í
veg fyrir slíka beitingu.
Hammarskjöld sá tæki-
færi en ekki farartálma í
því að slík ákvæði skorti.
Að tillögu Lesters Pear-
son, utanríkiráðherra
Kanada, samdi hann
grunnhugmyndina um
friðargæslu og fylkti liði
Alþjóðlegu neyðarsveit-
arinnar (United Nations
Emergency Force
(UNEF)) á aðeins
nokkrum vikum. Það er
til marks um visku
Hammarskjölds að grundvallaratriði
UNEF-verkefnisins eru enn þann dag
í dag þungamiðja allra sams konar að-
gerða Sameinuðu þjóðanna. UNEF-
verkefnið var í raun holdgervingur
verkhyggju og sköpunargleði Hamm-
arskjölds.
Margt hefur breytt forsendum frið-
argæslu Sameinuðu þjóðanna í grund-
vallaratriðum frá því í Súesdeilunni.
Við lok kalda stríðsins blossuðu upp
ýmiss konar innanríkisdeilur á milli
stríðandi pólitískra eða trúarlegra
fylkinga og þjóðarbrota. Spenna á
milli blokkanna tveggja á heimsvísu
hafði fram að þessu haldið þeim niðri.
Hnattvæðingin og framþróun hvers
kyns samskipta hafa svo minnkað allar
fjarlægðir í tíma og rúmi. Með tilkomu
ýmissa heimshlutasamtaka hafa orðið
til stofnanir sem ýmist starfa við hlið
eða bætast við starf Sameinuðu þjóð-
anna. Þessar aðstæður hafa að sumu
leyti gert friðargæslu Sameinuðu
þjóðanna kleift að skipta sér af fleiri
tegundum átaka, en hafa einnig skap-
að ný vandamál.
Tvö tímamótarit hafa á und-
anförnum árum verið þungamiðjan í
umræðum um þessar nýju áskoranir.
Annars vegar skýrsla nefndar um
Friðargæslu SÞ eftir 2000 („Brahimi-
skýrslan“) og hins vegar samantekt
aðalskrifstofu samtakanna, „Frið-
argæsla SÞ 2009 við sjóndeildarhring-
inn“ („Nýju sjóndeildarhringja“ frum-
kvæðið).
Brahimi-nefndin benti á að frið-
argæsla fælist í sívaxandi mæli ekki í
því að gæta friðar að loknum átökum
heldur starfaði við þær aðstæður að
ein eða fleiri stríðandi fylkinga væri
ekki af neinni alvöru aðili að lausn
átaka. Nefndin viðurkenndi því þörf
sveita Sameinuðu þjóðanna fyrir að
vera viðbúnar „að takast á við þau öfl
sem valda stríði og ofbeldi“ og búa yfir
„afli og áræði til að sigrast á þeim“.
Nefndin lagði áherslu á að hlutleysi
aðgerða Sameinuðu þjóðanna yrði að
felast í trúfestu við grundvallaratriði
stofnsáttmálans. Í þeim tilfellum þar
sem annar aðilinn bryti skefjalaust í
bága við ákvæði stofnsáttmálans, væri
ekki hægt að halda áfram að láta eins
og ekkert væri og láta deiluaðila sitja
við sama borð. Slíkt gæti falið í sér að
ganga erinda hins illa. Enn fremur
skyldi skilgreina vald sveita til að beita
valdi auk þess sem reglur um beitingu
vopna skyldu vera rúmar til að hindra
að friðarspillar næðu frumkvæði.
Brahimi-skýrslan og „Nýju sjón-
deildarhringja“ samantektin voru í
senn spor í rétta átt og virtu á sama
tíma anda og bókstaf stofnsáttmálans
og ítrekuðu grundvallaratriði frið-
argæslu Sameinuðu þjóðanna. Í þess-
um skjölum er viðurkennt, eins og
Hammarskjöld gerði, að friðargæsla
SÞ er ófullkomið en ómissandi tæki í
höndum alþjóðasamfélagsins.
Aukinn fjöldi gerenda á alþjóð-
legum vettvangi og fleiri úrlausnarefni
draga ekki úr hlut og mikilvægi Sam-
einuðu þjóðanna í friðargæslu. Þvert á
móti er þetta árétting á mikilvægi
starfsins sjálfs og viðurkenning á því
að mörgum ríkjum og staðbundnum
aðilum rennur blóði til skyldunnar að
axla ábyrgð á slíkum hnattrænum úr-
lausnarefnum sem friði og hindrun
átaka.
Hlutverk Sameinuðu þjóðanna
verður ólíkt því sem það var á sjötta og
sjöunda áratugnum en ekki síður mik-
ilvægt. Sameinuðu þjóðirnar munu
enn um sinn standa fyrir lögmæti
nauðsynlegra aðgerða og samræma
alþjóðleg viðbrögð við hnattrænum
jafnt sem staðbundnum átökum. Sam-
einuðu þjóðirnar með allri sinni marg-
breytni munu eftir sem áður verða
meginvettvangur alþjóðlegra sam-
ræðna um friðargæslu, hindrun og
lausn deilna.
Sameinuðu þjóðirnar eru hornsteinn
sænskrar utanríkisstefnu. Við og fé-
lagar okkar í Evrópusambandinu fögn-
uðum Brahimi-skýrslunni og styðjum
af krafti frekari þróun „Nýju sjón-
deildarhringja“ frumkvæðisins. Efla
þarf og víkka út þau atriði sem sam-
staða hefur náðst um.
Í fyrsta lagi ber að viðurkenna mik-
ilvægi þess að vernda óbreytta borg-
ara. Sá árangur sem næst eða ekki
næst í því að vernda óbreytta borgara
hefur bein áhrif á trúverðugleika og
lögmæti friðargæsluaðgerða Samein-
uðu þjóðanna, auk stuðnings almenn-
ings á átakasvæðum.
Í öðru lagi skal brúa bilið á milli frið-
argæslu og friðaruppbyggingar. Frið-
argæsluliðar geta með stuðningi sínum
og öryggi rutt brautina fyrir innlenda
og alþjóðlega viðleitni til að stuðla að
langtíma-friðaruppbyggingu á sviðum
eins og löggæslu, stofnun réttarríkis,
umbótum á öryggisgeiranum auk af-
vopnunar, upplausnar vígasveita og
aðlögunar vígamanna að samfélaginu.
Í þriðja lagi þurfum við að bregðast
við aukinni eftirspurn eftir sérfræði
óbreyttra borgara á sviði réttarrík-
isins, dómskerfis og umbóta í örygg-
isgeiranum, sérstaklega í marg-
flóknum friðargæsluverkefnum.
Í fjórða lagi ættum við að fylgja for-
dæmum rits Dags Hammarskjölds,
Summary Study, sem kom út fyrst
1958, og beina athygli okkar að Sam-
einuðu þjóða-kerfinu sjálfu og vinnuað-
ferðum okkar.
Að lokum skulum við minnast þess
að Hammarskjöld helgaði sig fyrst og
fremst þróun Sameinuðu þjóðanna.
Hvort sem hann viðurkenndi það eða
ekki, var hann hinn gæfuríki leið-
sögumaður Sameinuðu þjóðanna á
þessari vegferð. Sú sýn Hamm-
arskjölds að Sameinuðu þjóðirnar
væru holdgervingur „deiglu mannlegs
samfélags“ og störfuðu „við hengiflug
hins óþekkta“ er okkur enn innblástur.
Eftir Carl Bildt
»Hammarskjöld helg-
aði sig fyrst og
fremst þróun Sameinuðu
þjóðanna. Hvort sem
hann viðurkenndi það
eða ekki, var hann hinn
gæfuríki leiðsögumaður
Sameinuðu þjóðanna á
þessari vegferð.
Carl Bildt
Höfundur er utanríkisráðherra
Svíþjóðar.
Dag Hammarskjöld og frið-
argæsla Sameinuðu þjóðanna
Dag Hammarskjöld
Fram hafa komið
sterkar gagnrýn-
israddir á fram-
kvæmdir við uppbygg-
ingu svonefndrar
Þorláksbúðar í Skál-
holti. Spurningum þar
að lútandi hefur verið
beint til mín sér-
staklega, sem ég vil
leitast við að svara.
Um aldir hefur rúst
Þorláksbúðar staðið í kirkjugarðinum
og minnt á forna sögu og minningar.
Skemma dómkirkjunnar, skrúðhús
sem iðulega í aldanna rás var notuð
sem dómkirkja þegar unnið var að
endurbyggingu kirkjunnar.
Hugmyndir um uppbyggingu rúst-
arinnar hafa oft komið fram, þar á
meðal í nefnd um uppbyggingu Skál-
holts sem skilaði áliti 1993. Þar segir:
„Þorláksbúð er forn tóft norðan við
kirkjuna. Hlutverk búðarinnar til
forna er ekki þekkt með vissu. Til
álita kemur að endurbyggja Þorláks-
búð þannig að hún mætti hvort
tveggja endurspegla forna bygging-
argerð og nýtast í tengslum við
kirkjulegar athafnir.“
Séra Sigurður Sigurðarson, vígslu-
biskup, sem var í nefndinni, hafði
mikinn áhuga á þessu verkefni, enda
var minning Þorláks biskups honum
hugleikin. Beitti hann sér fyrir stofn-
un Þorláksbúðarfélags fyrir nokkrum
árum, ásamt með Árna Johnsen, al-
þingismanni, og Kristni Ólasyni,
rektor Skálholtsskóla.
Á þessum tíma var starfandi sér-
stök stjórn fyrir Skálholt, skipuð af
kirkjuráði, en formaður hennar var
sr. Sigurður. Aðrir stjórnarmenn
voru tveir þáverandi kirkjuráðsmenn,
sr. Kristján Björnsson og Jóhann E.
Björnsson.
Stjórn Skálholts
sannfærði kirkjuráð um
að uppbygging Þorláks-
búðar nyti almenns
stuðnings og að tilskilin
leyfi lægju fyrir, og að
fjármögnun verkefn-
isins væri tryggð. Á
þeim grundvelli veitti
kirkjuráð samþykki sitt.
Ég vissi t.d. ekki bet-
ur en handhafar höf-
undarréttar Skálholts-
kirkju hefðu gefið leyfi sitt.
Þorláksbúðarfélagið hefur borið
hitann og þungann af verkefninu.
Kirkjuráð og biskup Íslands bera
samt sem áður hina endanlegu
ábyrgð á öllum framkvæmdum í
Skálholti, og geta ekki vikist undan
því.
Kirkjuráð mun nú ræða þessi mál
og bregðast við þeirri gagnrýni sem
fram hefur komið.
Skálholt skipar dýrmætan sess í
vitund þjóðarinnar. Mikilvægt er að
sátt og friður ríki um uppbyggingu
staðarins og það starf sem þar fer
fram. Ég vil þakka alla velvild og hlý-
hug í garð Skálholts sem m.a. kemur
fram í málflutningi þeirra sem láta
sér ekki á sama standa um ásýnd og
virðingu staðarins.
Um Þorláksbúð
í Skálholti
Eftir Karl
Sigurbjörnsson
Karl Sigurbjörnsson
» Skálholt skipar dýr-
mætan sess í vitund
þjóðarinnar. Mikilvægt
er að sátt og friður ríki
um uppbyggingu stað-
arins og það starf sem
þar fer fram.
Höfundur er biskup Íslands.
Síðustu misseri hafa
ýmsar stéttir staðið í
kjarabaráttu í þjóð-
félagi okkar. Sumar
þeirra ná fram mark-
miðum sínum með
samningsgerð en aðrar
ná því með samnings-
gerð eftir að hafa beitt
verkfallsvopni, þá ým-
ist hótað því að nota
það eða boðað til verk-
falls sem úr hefur orð-
ið. Ein af þeim stéttum sem standa í
kjarabaráttu eru lögreglumenn, en
lögreglumenn hafa verið samnings-
lausir í tæpa 300 daga.
Ekki hefur samningsgerð gengið
vel milli lögreglumanna og samn-
inganefndar ríkisins en kjarabarátt-
unni var vísað í gerðardóm sem mun
í síðasta lagi kveða upp úrskurð sinn
í lok september næstkomandi. Hef-
ur það komið fram í þjóðfélags-
umræðunni að laun lögreglumanna
séu lág og ber þar helst að nefna all-
nokkrar greinar sem birtar hafa ver-
ið um málefni lögreglumanna og lúta
að því að launin séu of lág og þá ekki
síst miðað við eðli starfsins. Er inni-
hald þeirra greina sammerkt að því
leyti að lögreglumenn tilheyra lág-
launastétt sem ekki er samið við á
réttum tíma. Hefur verið bent á að
orsökin fyrir lágum launum og
seinagangs við samningsgerð sé að
lögreglumenn hafa ekki verkfalls-
vopn til að beita í sinni baráttu.
Ekki leikur vafi á því að lög-
reglumenn eru lágt launaðir og sést
það vel þegar laun eru borin saman
við viðmiðunarstéttir, en þó getur
verið erfitt að finna viðmiðunarstétt
sökum eðli lögreglustarfsins. Verður
ekki í grein þessari fjallað nánar um
einstök atriði hvað varðar launakjör
eða ósanngirnina sem felst í lágum
launum heldur greint frá þeim af-
leiðingum sem skapast
þegar laun lögreglu-
manna eru lægri en
æskilegt þykir.
Lögreglan er stofn-
un sem nýtur mikils
trausts meðal almenn-
ings samkvæmt skoð-
anakönnunum og hefur
gert í áraraðir. Er það
mikilvægt í réttarríki
sem okkar þar sem lög-
reglan er sá hluti af
framkvæmdarvaldinu
sem ríkustu heimild
hefur til að frels-
issvipta einstakling, en frelsi ein-
staklingsins er stjórnarskrárbund-
inn réttur og af mörgum talinn sá
æðsti réttur sem einstaklingur hef-
ur.
Stjórnvöld hafa á undanförnum
árum markað láglaunastefnu meðal
lögreglumanna og geta afleiðingar
hennar birst í ýmsum myndum en
mun ég greina frá tveimur hér.
Annars vegar er hætt við því að
framboð af þeim sem áhuga og getu
hafa til þess að sinna lögreglustarf-
inu minnki, þ.e. að þeir hæfu ein-
staklingar sem áhuga hafa á því að
skipa lögregluna munu fælast frá því
að hefja störf í stéttinni en eðlilegt
er að draga þá ályktun að launakjör
og launaþróun hafi áhrif á ákvörðun
einstaklings sem er að velja sér
framtíðarstarf.
Hins vegar er hætt við því að þeir
hæfu starfsmenn sem núna skipa
stéttina sjá sig neydda til að yfirgefa
hana og snúa til annarra starfa sök-
um lakra launakjara og launaþróun-
ar. Mikilvægt er að tryggja nýliðun
hæfra einstaklinga í stéttinni sem og
að halda í þá hæfu lögreglumenn
sem hana skipa en framangreint eru
afleiðingar sem orsakast af lágum
launum og eru þessar afleiðingar til
þess fallnar að veikja lögregluna í
heild sinni.
Lögreglan er oft talin einn af
hornsteinum réttarríkisins og er
hún sú stofnun sem hefur með hönd-
um löggæslu í sinni víðustu merk-
ingu, en samkvæmt lögreglulögum
nr. 90/1996 er meðal annars hlutverk
lögreglu að gæta almannaöryggis og
halda uppi lögum og reglu, leitast við
að tryggja réttaröryggi borgaranna
og vernda eignarrétt, opinbera
hagsmuni og hvers konar lögmæta
starfsemi, að stemma stigu við af-
brotum og koma í veg fyrir athafnir
sem raska öryggi borgaranna og rík-
isins.
Ekki fer það á milli mála að miðað
við skilgreint hlutverk lögreglu að
hún sinnir mikilvægu starfi og er
stór liður í því að skipa það réttarríki
og samfélag öryggis sem við búum í.
Það hlýtur því að vera krafa almenn-
ings til stjórnvalda að lögreglan,
sem fer með ofangreint hlutverk og
þann hluta framkvæmdarvaldsins að
svipta einstakling æðsta rétt sínum,
frelsinu, ásamt fleirum tiltækum
þvingunarúrræðum, sé fullskipuð
hæfum einstaklingum sem sinna
starfi sínu af fagmennsku og með
sóma. Miðað við ofantalið í grein
þessari þá er því stefnt í hættu með
þeirri láglaunastefnu stjórnvalda
sem hefur verið mörkuð á síðustu ár-
um.
Greinarhöfundur hóf störf í lög-
reglu á haustmánuðum árið 2007 og
er starfandi lögreglumaður á höf-
uðborgarsvæðinu með mánaðarlaun
211.802 kr.
Láglaunastefna stjórnvalda
Eftir Kristmund
Stefán Einarsson » Stjórnvöld hafa á
undanförnum árum
markað láglaunastefnu
meðal lögreglumanna
og geta afleiðingar
hennar birst í ýmsum
myndum.
Kristmundur Stefán
Einarsson
Höfundur er lögreglumaður.