Austurland - 23.12.1968, Side 9

JÓLIN 19 6 S
AUSTURLAND
9
ÞEGAR Ég sezt niður til
þess að rita þætli þessa,
er klukkan 8 að kvöldi
laugardagsins 7. desember 1968.
Því tiltek ég tímann svo nákvæm-
lega, að á sömu stundu fyrir 50
árum, 7. desember 1918, sem
einnig bar upp á laugardag, var
stofnað hér á Nesi merkilegt fé-
lag, Málfundafélagið Austri, sem
mikið lét að sér kveða um nokk-
ur ár og hafði mikil afskipti af
fjöimörgum framfaramálum
þorpsbúa. Má til Austra rekja
upphaf margra merkra mála. Og
enginn vafi er á þvi, að félagið
hefur mjög flýtt fyrir framgangi
þeirra.
Oft hafði ég heyrt á þetta félag
minnzt, en aldrei haft af því
glöggar spurnir, vissi þó, að um
skeið hafði það starfað vel, og
svo heyrði ég í'ómað, hve fundar-
gerðir þess væru vel gerðar og
skemmtilegar, en Tómas Zoega,
sparisjóðsstjóri, sem gæddur var
ríku og hái'fínu skopskyni og
kannski e'kki alveg laus við að
vera smáhrekkjóttur, ritaði þær
margar.
Þá hafði ég séð nafni félagsins
bregða fyrir i fundargerðarbók
hreppsnefndar, en þeir Austra-
menn spöruðu ekki að ýta við
hreppsnefndinni og létu dynja á
henni áskoranir og tillögur. Mun
hreppsnefndarmönnum, sumum
hverjum, hafa iþótt nóg um.
Mér þótti því hnífur minn kom-
ast í feitt, er ég fyrir fáum dög-
um komst í gjörðabækur Austra.
Las ég þær í striklotu mér til
mikillar uppbyggingar og ánægju.
Ég tel Málfundafélagið Austra
fyllilega verðskulda það, að Norð-
firðingar láti sögu þess ekki falla
í algjöra gleymsku, því að til þess
má rekja margvísleg framfara-
mál, þótt ekki kæmust þau öll
í framkvæmd fyrr en eftir daga
Páll Guttormsson Þormar,
fyrsti formaður Austra.
Austra og sum eru jafnvel enn á
dagskrá.
í upphafi skal endirinn
skoða
Eins og sagt hefur verið, var
félagið stofnað 1918, en síðasta
fundargerðin var rituð 5. febrú-
ar 1927 og virðist hafa orðið
mjög snöggt um félagið, rétt eins
og voveiflegan atburð hefði að
höndum borið. Fundargerðin end-
ar nefnilega í miðri setningu á
orðunum: ,,Kom fram nýtt mál:
Götulýsing: var“ og síðan ekki
söguna meir. Mætti ætla, að götu-
lýsingin hafi staðið hjarta fé-
lagsins nær, en nokkurt mál ann-
b. Vinna að því, að áhugi vakni
fyrir almennum málum, þó sér-
staklega að því er snertir
framfaramál þorpsins.
3. gr.
Tilgangi sínum hugsar félagið
að ná með því:
a. Að halda málfundi 2—4 sinn-
um á mánuði hverjum frá
októberbyrjun til maíloka.
b. Að gangast fyrir opinberum
umræðufundum t.i] að ræða al-
menn mál, þegar þuifa þykir.
Fundarstaðir
Stofnfundurinn var haldinn í
húsi Jóns ísfelds Guðmundsson-
haldnir í heimahúsum. Meira að
segja hreppsnefndarfundir voru
haldnir í heimahúsum lengi vel
og þá oftast á heimili oddvita.
Blaðið Andvari
Á fyrsta fundi eftir sfofnfund
(hreyfði Páll Guttoi-msson þeirri
hugmynd, að stofna til útgáfu
skrifaðs félagsblaðs, sem lesið
yrði upp á fundum. Urðu um það
miklar og snarpar umræður og
skoðanir skiptar. Þótti sumum fé-
lagsmönnum sem hér væri í mik-
ið ráðizt og óttuðust, að félagið
væri að reisa sér hurðarás um
öxi og mikils efa gætti um það,
að félagsmenn yrðu nógu fúsir
Þœttir úr m Ndlfnnddfélagsins Austra
að, úr því þessi voru andlátsorð
þess.
Fundargerðin er að vísu rituð
á öftustu síðu bókarinnar (gerð-
arbækurnar eru tvær), en hún
endar í miðri línu og fimm síð-
ustu línurnar eru auðar, svo að
ekki hefur fundargerðin verið
svona endaslepp vegna þess, að
bókin væri útskrifuð.
En milli þessara tveggja daga,
7. des. 1918 og 5. febr. 1927,
gerðist margt frásagnarvert í
sögu félagsins, og verður hér á
eftir reynt að drepa á það helzta,
og að rekja afskipti félagsins af
ýmsum málum. En Austri kom
víða við og ekkert, sem snerti
þetta þorp, var félagsskapnum ó-
viðkomandi. Sögu félagsins verða
því ekki gerð full skil, nema í
löngu máli.
Á rúmlega 8 ára starfsferli
hélt Austri 66 fundi, að stofn-
fundi meðtöldum. Er svo að sjá,
sem þeir hafi oft verið fjörugir
og menn ekki alltaf sammála,
fremur en nú. Á þessum fundum
voj-u einkum rædd sérinál þorps-
ins, svo og innri mál félagsins.
Tilgangur
Áður en hafið er að rdkja af-
skipti Austra af þeim málum,
sem hann tók upp á arma sína,
þykir rétt að gera grein fyrir
því, af hverju menn voru að þessu
brölti, hver var tilgangurinn með
stofnun Austia og hvernig fé-
lagsstarfi var hát.tað.
Þessu er bezt lýst með því að
birta 2. gr. félagslaganna, þar
sem tilgangurinn er skilgreindur,
og 3. gr., þar sem gerð er grein
fyrir því hvernig féiagið hugðist
ná þessum tilgangi. Þessar grein-
ar hljóða svo:
2. gr.
Tilgangur félagsins er:
a. Að æfa félagsmenn í því að
setja hugsanir sínar skynsam-
lega fram í ræðuformi.
ar, þar sem nú býr Baldur Óli
Jónsson, tannlæknir. Næstu 12
fundir voru haldnir á sama stað
Tómas Zoega,
fyrsti ritari Aust.ra.
og greiddar 3 krónur fyrir fund-
inn með ljósi, hita og í'æstingu.
Næst flytur félagið með fundi
sína lí Bár, en þar bjó þá einn af
máttarstólpum félagsins, Björn
Björnsson, kaupmaður. Ekki verð-
ui' séð af fundargerðum hvaða
leiga var goldin fyrir húsnæðið,
eða hvort hún yfirleitt var nokk-
ur goldin. I Bár voru haldnir 24
fundir. Þegar fauk í það skjól,
var einn fundur ihaldinn í Templ-
aranum (hús Jóhanns Gunnars-
sonar), en síðan fékk félagið
fundaaðstöðu í húsi Lúðvíks Sig-
urðssonar og voiu þar haldnir 24
fundir og goldnar 8 krónur í leigu
fyrir fundinn. Þegar félagið hvarf
úr þessu húsi, var félagsfundur
haldinn í afgreiðslustofu Spari-
sjóðs Norðfjarðar og þar munu
4 síðustu fundirnir hafa verið
haldnir og var greidd sama húsa-
leiga og í Lúðvikshitsi.
Um þessar mundir mun ekki
hafa verið mikið um almenn
fundarhúg og mun hafa verið al-
gengast að félagsfundir væru
til að skrifa í blaðið, og jafnvel
að þeir væru ekki færir um það,
emda litu þeir sjaldan í blað eða
bók. En hvort sem um þetta var
rætt lengur eða skemur, varð það
þó úr, að blaðið var stofnað.
Þegar ég las frásögn af um-
ræðunum um þetta skrifaða fé-
iagsblað, varð mér á að hugsa
að þeim Austramönnum hafi vax-
ið þetta fyrirtæki meira í augum
og þótt það áhættusamara fyrir-
tæki en okkur, sem aldarþriðj-
ungi síðar réðumst í að kaupa
prentsmiðjugarm og hefja útgáfu
Austurlands. Svona breytast við-
horf og mat manna á því hvað
er hægt og hvað ekki. En þótt
blaðaútgáfan sætti úrtölum, voru
þeir Austramenn þó yfirleitt
bjartsýnismenn, sem létu sér fátt
í augum vaxa.
Blaðið var nefnt Andvari og
var fyrst lesið upp á félagsfundi
25. janúar 1919. Útgáfunni var
þannig hagað, að í lok hvers
Framhald á 13. síðu.
Björn Björnssno,
fyrsti gjaldkeri Austra.