Líf og list - 01.04.1950, Síða 7

HÖFUNDUR þessara tvcggja smásagna eða öllu heldur svipmynda er Rúss-
inn Ivan Alexyeewich Bunin (fœddur 1870). Hann hcfir dvalizt í
Frakklandi síðan um byltinguna og er talinn vera næstum því sá eini, sem
cftir lifir af hinum miklu rússnesku frömuðum í heimi bókmenntanna, er uppi
voru í lok síðustu aldar. Sennilega er hann og einn hinna fáu rússnesku rithöf-
unda, sem enn eru á lífi, er hafa varðveitt og haldið tryggð
við evropeisk-rússneska crfðavenju þeirra Turgenevs og
Tolstoys í hcimsbókmenntunum. Svipað og þcir er Bunin
heimsborgari „par excellence“, sækir á sömu mið og þeir
í rannsókn sinni á sálarlífi mannanna og kannar sams kon-
ar viðfangsefni, sem liggja utan við hinn vanabundnaogtil-
gangslausa hversdagsleika, er grúfir yfir smáborgaranum.
Eins og þeir er hann snillingur í að draga upp nákvæmar,
lifandi og óhugnanlega sannar myndir af flæktum geðs-
hræringum og margþættu sálarástandi, sem liggur á milli
taumlauss óskapnaðar og óljósrar trúarlirifni. Þó að Bunin
hafi ljóslega sýnt hæfileiga til að rita stærri skáldsögur,
hefir liann mest-megnis aukið hróður sinn á bókmenntasviðinu fyrir smásagna-
gerð. En í smásögum hans kemur gleggst fram allt það, er auðkennir og prýðir
hann sem rithöfund, eins og djúp og skáldleg fegurð, frumlegur og vekjandi lífs-
kraftur, stórfclld leikni í fáguðum og listrænum stíl og fullkomið vald á formi.
Þar kemur cinnig fram raunsæ og Iifandi frásögn og unaðsfagrar náttúrulýsing-
ar, þrungnnr kyrrlátri lífsglcði. Bunin hóf listfcril sinn scm listmálari, enda
kcmur það víða glöggt fram í sögum hans, að liann hcfir næmt auga fyrir litum,
formi, línum og blæbrigðum. —
Bunin hlaut Nobels-verðlaunin 1933. Hér á landi er hann enn — því miður —
lítt kunnur. Þessar tvær smásögur, er hér fara á eftir, ættu að gefa all-góða hug-
mynd um snilligáfu þessa sérkcnnilega rússneska rithöfundar, sem sagt hefir
verið um, að væri gæddur svo óvcnju mikilli athygligáfu, að hann „sæi með
arnaraugum á daginn og ugluaugum á nóttunni.
CAMARGU AISE
Hún kom inn í lestina á lítilli stöð
milli Marseilles og Arles, gekk eftir
vagninum, vaggandi eins og spánskur
sígoyni, settist á afvikinn stað við
gluggann og byrjaði eins og hún sæi
engan að flisja og brjóta hnetur, um
leið og hún öðru hverju lyfti upp fald-
inum á svörtu pilsinu sínu og stakk
hendinni ofan í vasann á hvíta pils-
inu, sem hún var í innan undir. Vagn-
inn var fullskipaður óbrotnu sveita-
fólki, og hann var aðeins hólfaður
sundur með bekkjum án milliveggja,
og margir þeirra, sem sátu nálægt
henni góndu á hana forvitnislega.
Varir hennar, sem leiddu í ljós hvít-
ar tennurnar, höfðu gráleitan blæ, og
mjúka, fíngerða blásvarta hárið á neðri
vörinni var þykkra hjá munnvikunum.
Þeldökkt andlitið með fíngerðum drátt-
um, sem skjannahvítar tennurnar lýstu
upp, hafði á sér villtan og frumaldar-
legan blæ. Stór og ljósbrún augu
hennar, sem voru að hálfu leyti hulin
dökkleitum augnahárum, horfðu ein-
hvem veginn inn á við með dapurlegri
og frummannslegri þrá. Niður undan
þykku, silkimjúku og hrafnsvörtu hár-
inu, sem var skipt í miðju með nokkr-
um úfnum lokkum, er hrísluðust ofan
á lágt ennið, héngu langir eyrnahring-
ar úr silfri og glömpuðu við ávalan
háls hennar. Fölblár hálsklúturinn, sem
féll um slútandi herðarnar, vafðist í
tignarlegum fellingum um brjóst henn-
ar. Þurrar indverskar hendur hennar
með múmíulegum fingrum og fölleit-
um nöglum, héldu áfram að flisja hnet-
ur í óða önn — hratt og ákaft eins og
api væri að verki. Er hún hafði lokið
því og hrist hnetuskurnið úr kjöltu
sinni, lokaði hún augunum, krosslagði
fæturna og hallaði sér aftur á bak í
sætinu. Bogadregnar lendar hennar
þöndust út í þéttum og breiðum hvelf-
ingum undir svörtu og nærskornu pils-
inu, sem féll svo yndislega niður af
grönnu og kvenlegu mittinu. Hörundið
á litlum, nöktum fótunum glóði af
daufum sólbruna, hún var í fátækleg-
um skóm, fléttuðum lituðum böndum
— bláum og rauðum . . .
Hún fór út úr lestinni, áður en við
komum til Arles.
„C’est une Camarguaise", sagði sessu-
nautur minn, af einhverri ástæðu mjög
raunalega, um leið og hann horfði á
eftir henni. Hann var sveitamaður,
sterkur eins og naut, með dökkan lit-
blæ í rauðum og þrútnum æðunum.
HUNDRAÐ RÚBLUR
Ég sá hana fyrst að morgunlagi í
garðinum umhverfis gistihúsið, sem ég
bjó í um þær mundir. Það var gamalt
hús í hollenzkum nýlendu-stíl, er stóð
við ströndina, umvafið kókóspálmavið.
Og upp frá því sá ég hana á hverjum
morgni. Hún sat makindalega í strástól
í bjartri og hlýrri forsælunni, sem
stafaði af húsinu, aðeins tvö skref frá
svölunum. Hávaxinn Malæi í hvítum
léreftsfötum með gult andlit og lítil
stingandi augu gekk berfættur yfir
mölina til hennar, það skrjáfaði í möl-
inni undan berum fótum hans, og setti
á borðið við hliðina á stólnum hennar
bolla á bakka af gagnsæu og gulbrúnu
tei, mælti til hennar kurteisisorð,
hneigði sig svo og gekk á braut; og
hún lá þarna hálfvegis, blaktandi blæ-
væng úr strái, töfrandi augu hennar
glömpuðu eins og svart flauelsflos .. .
hvaða fyrirbæri jarðneskrar sköpunar
gat hún verið?
Smágerður, kaffi-brúnn, þrýstinn
hitabeltis-líkami hennar var nakinn of-
an frá örmum og herðum að brjóstun-
um, og fætur hennar voru berir upp
að knjám. Litlir fætur hennar með
rauðum nöglum gægðust undan rauð-
um böndum gul-lakkaðra trésandala.
Tjörusvart hár hennar, vafið hátt upp
í hnakkann, hafði á sér grófan blæ,
sem stakk einkennilega í stúf við fín-
legt barnslegt andlitið. I litlum eyma-
sneplunum hengu holir gullhringir. Og
svört augnahár hennar voru svo ótrú-
lega löng og töfrandi — svipað og
himnesk fiðrildi, sem flögra svo töfr-
andi yfir himneskum indverskum
blómum . . . Fegurð, gáfur, heimska
— ekkert þessara orða átti við hana,
því síður nokkur venjuleg mennsk lýs-
ing; raunar leit hún út eins og hún
væri upprunnin á annarri stjörnu.
Henni fór bezt af öllu að vera algerlega
þögul. Þarna livíldist hún í þögn,
hreyfði hægt upp og niður svört flau-
els-augnhárin eins og fálmstengur af
fiðrildi, veifandi blævæng sínum í
hrynjandi . . .
Morgun nokkurn, þegar hlaupavagn-
inn kom upp að gistihúsinu og ég bjóst
til að fara með honum í daglega för
mína um borgina, mætti Malæinn mér
á svalarþrepunum, hneigði sig djúpt og
sagði þýðlega við mig á ensku:
„Eitt hundrað rúblur, herra minn.“
Stgr. Sig.
ísl.
LÍF og LIST
7