Líf og list - 01.04.1950, Blaðsíða 9

Existensíalisminn
EFTIR BERNARD FRIZELL.
Unglingslegur listmálari með
ljóst hár úfið grcttir sig. Hann er í *
krumpnum fötum. ,,Ca me dég-
oute“ (þetta er andstyggilegt),
tuldrar liann.
Það er angandi vorkvöld og troð-
fullt af fólki uppi á þakinu á Cou-
pole, stóru kaffiliúsi í París.
„Horfðu bara á þetta fólk,“
nöldrar málarinn önugur. „Get-
urðu séð eitt einasta ánægjuandlit,
eitt bros? Hefurðu nokkurn tíma
séð aðra eins andans örbirgð? Fyrir
stríðið var lireinasta paradís hérna
á þakinu. Maður gat setzt og rabb-
að við bvern sem var, og fólk var
glatt og bló. Nú lyktar borgin af
kvikindum með kontóristasálir.
Enginn hlátur. Paris n’est plus
Paris■“
Sjónarmið- þessa úrilla unga
manns, er afleiðing styrjaldarinn-
ar. Og tónninn er þessu líkur hjá
flestum menntamönnum og and-
ans mönnum Parísar eftirstríðsins.
Nýir ismar og afbrigði af lífspeki
hafa sprottið eins og gorkúlur,
beimspekiafsprengi blóðs, svita og
tára. Ömurlegastar eru kenningar
dolorismans (bölstefnunnar). Höf-
undur bans og postuli er Julien
Teppe, eineygður, taugaveiklaður
og mannbatursfullur meinlæta-
maður, sem flækist um götur borg-
arinnar og prédikar, að „kvöldin
ein“ gefi skyni og skilningi manns-
ins skerpu til að sjá raunveruleik-
ann. Teppe hvessir iðulega augun
g þokkalega og saklausa Parísarbúa
og breytir úr sér: „Eftir tuttugu ár
verðurðu ekki annað en sorplirúga
í líkkistu.“ Hann heldur því fram,
að rökrétt takmark lífsins sé sjálfs-
rnorð.
Vinsælust heimspeki i París hef-
ur orðið sú, sem kallast existensíal-
ismi (tilverukenningin). Hún er
nokkuð flóknari, en tæplega eins
bölsýn og hinar. Existensíalisminn
er torskýrður, enda er hann af fylg-
ismönnunum fluttur á nærri óskilj-
anlegu hrognamáli. Hann sveigir
sér fram hjá siðferðilegum og sið-
fræðilegum verðmætum allrar ann-
arar heimspeki og hefst á einni
staðreynd, tilveru mannsins. Exist-
ininn; langt fyrir handan fjarlægustu
trjátoppana glömpuðu snæviþaktir og
sí-hvítir kollar fjallanna . . .
Á leiðinni til baka gekk ég um
mollulegt sölutorg þorpsins, sem lykt-
aði rammt af brenndri mykju, þar var
krökkt af fólki, hestum og ösnum og
verzlun öll í fullu fjöri; á morgnana
kom fólk af ýmsum þjóðflokkum fjall-
lendsins ofan á sölutorgið; Kirkassíu-
konur í svörtum og síðum skikkjum
gengu þar um á háum og rauðum stíg-
vélum og vögguðu sér tignarlega, höf-
uðbúnaður þeirra var svartur, og hauk-
frán augu þeirra skutu stöku sinnum
gneistum undir þessum jarðarfarar-
klæðnaði.
Síðan héldum við til sjávarstrandar-
innar, ferðuðumst alltaf frá einum stað
til annars, böðuðum okkur og lágum í
sólinni fram að hádegi. Eftir dögurð —
steiktan fisk, hvítvín, hnetur og ávexti
— urðu ljósaskipti i litla kofanum okk-
ar með tígulsteinsþakinu. Þá skinu
sterkir geislar gegnum niðurdregin
gluggatjöldin.
Þegar hitinn rénaði og við opnuðum
gluggann, virtist sjórinn, sem sást
þaðan, skáhallt fyrir neðan okkur milli
kyprus-trjánna, vera fjólublár, hann lá
þarna sléttur og svo kyrr og friðandi,
að það virtist ekki geta verið nokkur
endir á allri þessari kyrrð og fegurð.
Er komið var fram undir sólarlag,
drógu einkennileg ský sig saman yfir
sjóinn; þau glóðu svo dýrðlega, að hún
lagði sig stundum út af á legubekkn-
um, huldi á sér andlitið með þunnum
hálsklút og grét; aðrar tvær vikur,
þrjár vikur — og síðan aftur Moskva!
Næturnar voru heitar og niðdimmar,
í sorta þeirra hreyfðust maurildi og
glitruðu eins og gimsteinar, og kvakið
froskanna í skóginum hljómaði eins og
trébjölur. Þegar áugu okkar höfðu
vanizt myrkrinu, komu stjörnurnar í
ljós og fjallsröndin fyrir ofan þorpið
skagaði fram á milli trjánna, sem við
höfðum ekki tekið eftir á daginn. Og
alla liðlanga nóttina mátti heyra holu
trumbuhljóðin og hása kveins-ómana,
blendnum heimþrá og örvæntingu, af
því, sem virtist einn og sami sífelldi
söngurinn.
Ekki langt frá okkur féll lítil, tær á í
grýttum farvegi eftir gili, sem lá úr
skóginum niður að sjónum. Hversu
töfrandi glóði úði hennar á þeirri dul-
arfullu stundu, er síðbúinn máninn leit
hvasst, eins og einhver himnesk vera,
ofan á fjöllin og skógana.
Á nóttunni hnipruðu sig stundum
saman ógnandi ský yfir fjöllum, ofsaleg-
ur stormur skall ó, þess á milli þaut I
grafarlegum skóginum og dularfullar
grænar hyldýpisgjár opnuðust og stór-
kostlegar drunur klufu loftið. Þá vökn-
uðu arnarungarnir inn á milli trjánna
í skóginum, snjó-leóparðinn ýlfraði, og
sjakalarnir tóku að gjamma . . . Eitt
sinn rann heill hópur af þeim á ljósið
í glugganum okkar — þeir hlaupa alltaf
að húsum á slíkum nóttum — við opn-
uðum gluggann og horfðum niður á þá,
þar sem þeir stóðu þarna í glampandi
hellirigningunni, vælandi — og báðu
okkur um að hleypa sér inn . . .
Hún grét af fögnuði, þegar hún
horfði á þá.
Hann leitaði að henni í Gelendjik og
í Sochi. Á öðrum degi eftir komu sína
til Sochi, baðaði hann sig um morgun-
inn í sjónum, rakaði sig svo, fór í
lireina skyrtu, klæddist snjó-hvítum
her-jakka, snæddi hádegisverð í gisti-
húsinu sínu í garðinum fyrir framan
veitingasalinn, drakk eina flösku af
kampavíni og líkjör með kaffinu, reykti
síðan hægt vindil. Þegar hann kom aft-
ur inn í herbergið sitt, lagðist hann
niður á legubekk og skaut sig gegnum
gagnaugun með tveimur skammbyss-
um.
Stgr. Sig. ísl.
LÍF og LIST
9