Líf og list - 01.04.1950, Page 15

/--------------------A
= BÓKMENNTIR =^-
v--------------------}
ERLENDAR BÓKMENNTIR
JOHN E. HOUSMAN:
U mbrotahviður
fSÝUytyí1-/
Höfundurinn eF austurískur , að uppruna og kennir nú enskar bók-
menntir við háskólann í Nottingham. Skrifaði hann þessa grein eftir
beiðni þýðanda til birtingar í íslenzku tímariti.
Það er alkunna, að eitt hið örð-
ugasta viðfangsefni ritdómara í
gagnrýni er það, að meta stefnur og
strauma samtíðarbókmennta, að
fjarlægðin ein veitir liinu grann-
skoðandi auga nægilega sjónvídd
til að sjá gott sýnishorn koma í ljós
a vegamótum einstaklings-viðleitni
og rangsnúinna hleypidóma. Tilætl-
un eftirgreindra athugana er því
alls eigi sú, að gagnrýna enskar nú-
tímabókmenntir í heild, heldur sú,
að rekja farveg sérstaks straums á
hinu flókna landabréfi þeirra.Tím-
inn einn mun úr því skera, hvort
skoða megi straum þennan, eins og
sá, er þetta ritar vonar, sem megin-
fljót, er minni ár og kvíslar hníga i.
Sú stefna, er ég einkum læt mig
varða, er tilraun margra enskra rit-
höfunda nú á dögum í liðuðu máli
og óliðuðu til að styrkja þá skoðun
að nýju, að kjarni alls séu hin and-
legu vcrðmæti, að hafna þeirri
skoðun, að lífinu, líkt og rithöfund-
urinn túlkar það, geti einungis ver-
ið lýst á sannfærandi vísu í anda
þeirra Marx og Freuds eða annarra
kreddukenninga af því tæi og stað-
liæfa, að livað skáldinu viðvíkur, sé
hlutverk þess í verkum sínum eigi
það, að veita fagurræna fróun, held-
ur það, að gefa sýn hans af hlutlæg-
urn veruleikanum form eða lögun.
Þá er ég ræði um andleg verðmæti,
hefi ég eigi eingöngu verðmæti
kristinnar trúar í huga. Það mun
og vitnast, að aðeins örfáir þeirra
rithöfunda, sem um ræðir, geta tal-
izt til kristinnar trúar í þrengsta
skilningi hins trúaða samfélags. En
með andlegunt verðmætum á égvið
staðhæfingu á hlutlægri skynjan og
einingu tilverunnar, sem einstakl-
ingurinn er hluti af. Slík staðhæf-
ing á andlegum verðmætum hafði
komið lítt við sögu á árunum frá
1920—1940. Ljóða- og sagnahöfund-
ar virtust einkuni gera sér far um
að túlka og aðhyllast kenningar
Marx og sálarfræði Freuds, sem
hvorar tveggju voru augsýnilega
gersneyddar öllum andlegum verð-
mætum. Straumhvörf þau, sem
gerzt hafa, eru því íhugunarverð,
þar sem þau hafa runnið - að því er
virðist — frá hinum andlega rórask-
andi og þjáningarfulla aldartug
vorum.
I.
Þróun Aldous Huxleys virðist sér-
staklega táknræn í þessu sambandi.
Hinn hæfasti frumkvöðull hinnar
mikilvægu afstæðisstefnu („relativ-
ism“) reyndist vera sonarsonur mik-
ilmennisins, Tliomas Henry Hux-
leys. Huxley, sem hefir jafnan sam-
einað það, að vera skáldsagna- og
ritgerðahöfundur, hlaut að hafa
orðið áþreifanlega var við hið and-
lega tómlæti umhverfis sig, er hann
lýsti svo biturlega hinni ómerku og
fallvöltu klíku rithöfunda, lista-
rnanna og sérvitringa í skáldsögum
eins og „Point Counter Point" og
„Those Barren Leaves“. Sem rit-
gerðahöfundur, t. d. í hinu frá-
bæra og táknrænt-titlaða ritsafni
„Do What You Will“, gagnrýnir
Huxley vægðarlaust og hnitmiðað
bækur, mcnn og dægurmál, en í
því er hann of öruggur um eigin
gáfur, of brynvarður í undirvitund
um andlega yfirburði, til þess að
menn fái þá hugmynd, að höfund-
ur hafi nokkuð annað að bakhjarli
en gáfur sínar og skarpskyggni. Þó
hefði aðeins gersamlega friðlaus og
reikul sál getað ritað hina vægðar-
lausu háðsögu „Brave New World"
um þjóðfélag, sem reiðir sig á borg-
Aldous Huxley
LÍF og LIST
15