Líf og list - 01.04.1950, Side 16

aralegar vélrænar framfarir. Á síð-
ari helmingi i'jórða tugs aldar vorr-
ar varð óvissa hans of mögnuð til
þess, að lialda henni í skefjum með
því einu, að knýja hana fram í
skáldsagnaheimi hans. Vegna á-
hrifa frá hinum djúpúðga og leit-
andi anda, Gerald Heard, en áhrif
hans eru bezt skýrð í bók lians
„Pain, Sex and Time“), gerði
Huxley sér grein fyrir, að það, sem
amaði að honum var trúarleg ó-
vissa. I hinni töfrandi og marg-
brotnu skáldsögu sinni „Eyeless in
Gaza“, með því að láta söguhetj-
una sýna enn einu sinni leit hans
að trúarljósi, í hinni heimspekilegu
tjáningu í „Ends and Means“, þar
sem hann staðhæíir helgi meðals-
ins, bar Huxley augljóst vitni um,
skömmu áður en styrjöldin brauzt
út, að hann hefði lioríið frá því, að
vera vantrúarmaður og að því, að
vera trúaður hugsuður. í nýrri
skáldsögu „After Many a Summer"
og gieinilegast í úrvalstextum dul-
spekinganna, „The Perennial
Philosophy", er breytingin alger.
Huxley hefir sem skáldsagnahöf-
undur vart vaxið. Margir beztu
kaflar í nýrri sögum hans virðast
fremur vera myndir frá þeim dög-
um, er vantrúnaður hans var í full-
um blóma, en krystalgerð nýrrar
vizku og speki. Sem hugsuður hefir
hann ritað fjölda síðna, er bera
vott um óbrigðula djúpúðgi, sem
eru athugasemdir við kaflana í
„The Perennial Philosophy“. Ef
slík speki bæri þrátt fyrir það ein-
hvern vott um andlega sjálfum-
gleði og allt of lítilþægt tilkall til
þess, að vera skipað á bekk með
hinum miklu dulspekingum ald-
anna, þá er vonandi, að þessi um-
skipti í þróun Huxleys séu senn að
líða.
Snilligáía lians á enn svo margt í
pokahorninu.
Það er, ef til vill, siður undrun-
;; vert, að W. Somerset Maugharn
lii
W. Somerset Maugham
skuli svo greinilega bera vitni um
að hafa horfið frá þeirri braut, að
vera gáfaður og skarpskyggn háð-
fugl og að því, að vera dulspeking-
ur líkt og Huxley með því að leita
ákaft á náðir Austurlanda í einni
hinni nýjustu skáldsögu lians „The
Razors Edge“. Bitur kaldhæðni
Maughams, það samúðarljós, sem
liann stöku sinnum bregður yfir
mannlegar þjáningar og sársauka,
sem kaldhæðni hans hefir, ef til
vill, stundum verið til að dylja,
hefir í nýjustu skáldsögum hans
hneigzt að játningu á hinni sömu
liugsjón, sem Huxley hefir helgað
svo mikið rúm í ritverki sínu. Því
miður er söguhetjan í „Tlie Razors
Edge“, ungur auðugur Ameríku-
maður, sem er snúið til slíkrar hug-
sjónar í Indlandi, hvorki geðþekk
né sannfærandi persóna. „The
Razors Edge“ bíður að því miklu
meira tjón en verk Huxleys að vera
tákn um andlega velþóknun og
sjálfum-gleði. Hetjur í síðustu
skáldsögum Huxleys og Maughams
eru að engu leyti merkisberar and-
legrar baráttu vorra daga. Það er
ekki af hendingu, að fjárhagslegt
sjálfstæði gerir þeim kleift að
sökkva sér niður í leit að andlegri
hrcinsun, sem venjulegan mann og
konu skortir yfirleitt færi á nú á
dögum. Það er vissulega sitt hvað
— og það því furðanlegra að það
reynist rétt vera bæði um höfunda
og söguhetjur þeirra, að lifa hugs-
ana-lífi í efnalegu sjálfstæði og að
gera ráð fyrir, að slíkt líf sé nauð-
synlegt skilyrði fyrir endurlausn
vestrænnar ntenningar .Menn hafa
það á tilfinningunni, að vanmat
Huxleys á trúarbragðastofnunum
bíður linekki af hinu sama van-
mati hans á félagslegum þörfum,
því að skipulögð trúarbrögð, þrátt
fyrir misjafna dóma sögunnar, hafa
til þessa ein komið á fullnægjandi
samræmi með þörf manna á and-
legu og trúarkenndu lífi, sem í
innsta eðli er einstaklingsbundið,
og félagslífinu hins vegar, sem er
eðlilega andhverft því, að þeir séu
nenja örfáir, sem skera sig úr, til
þess að stuðla að þessum andlega
vexti. Gerald Heard er hins vegar
greinilega áskynja um þetta vanda-
mál.
í ritum tveggja yngri skáldsagna-
höfunda ber miklu minni á þessari
túlkun á árekstri anda og félags.
Sögur þeirra bera vitni um, að þeir
eru fyllilega áskynja um nauðsyn
jtess, að blása lífneista í hið and-
lega líf í heimi nútímans. Graham
Greene er kaþólskur og telst því til
trúarlegs samfélags, sem hefir oft
þrátt fyrir annmarka þess, gert sér
grein fyrir árekstri andlegrar og
félagslegrar viðleitni. í skáldsögu
sinni „The Power and the Glory“,
byrjar Graham Greene að ræða
með mikilli hreinskilni unt örðug-
leikana á aðstæðum trúarlegs og
andlegs lífs í heimi efnishyggjunn-
ar. Graham Greene hefir skýrt frá
þessu vandamáli á gagnstæða vísu
með því að láta hinn ósiðvanda og
tötralega prest, sem síðastur lifir
stéttarbræðra sinna í landi, þar sem
barátta er hafin gegn trúnni, vera í
LÍF og LIST