Svart á hvítu - 01.10.1977, Page 58

öreigar leiddu hesta sína saman. Á hinu bók-
menntalega sviöi skyldi öreigamenning vera það
sem flokkurinn var á hinu pólitíska.
Hlutlægt og sögulega séö eru vaxtarskilyrði
öreigamenningar borgarastríöiö, enda er þeim þá
hampað. Forsenda þess er annars vegar þörfin
fyrir sósíaliskar sólarlandabókmenntir, fyrir
útópíska trú á framtíðina og hinsvegar sú aö
flokkurinn hafði engan tíma til aö veita menningar-
málum í annan farveg, ef hann haföi þá áhuga á því.
í fyrra atriðinu má sjá forþoða hinnar opinberu list-
ar, er síðar fékk hið kumpánlega heiti „sósíalískt
raunsæi".
Öreigamenning á þaö sameiginlegt meö fútúr-
istum aö hafa illan bifur á fortíðinni. Hjá henni má
finna sama jakobíanamóralinn gagnvart henni. Eitt
öreiga skáld skrifar svo:
Látum fólkið æpa: þið eruð böðlar
fegurðarinnar
j nafni morgundagsins — hendum
Rafael á bálið
leggjum söfnin í rúst, tröðkum blóm
listanna fótum.
Öreigamenningin hafnar fortíðinni eins og
fútúristarnir, en er mun stefnufastari. Hún hafnar
allri fegurðardýrkun, og allri „einstaklingshyggju".
Öreigamenningin lendir í fræðilegri andstöðu við
fútúrismann, því fútúristar töldu sig fulltrúa hins
nýja sem bjó yfir glæstri fegurð. Þeir einir voru
andlit tímans í allri sinni estetísku vídd.
„Raunsæis" kröfur öreigamenningar Ijá henni
andfútúriskan blæ. Og 1921 gefa þeir fútúrisman-
um langt nef í opinberu ávarpi, en þar segir: ,,Sem
við álítum fútúrismann hugmyndafræðilega stefnu
heimsvaldasinnaðrar borgaramenningar, lýsum
viö hann andhverfan öreigunum sem stétt."
Sjálfsmynd fútúristanna var eins og gefur að
skilja nokkuö önnur. Þeir litu á byltinguna sem
hliðstæðu verka sinna. Formbylting þeirra var
sömu eigindar og upplausn auövaldssamfélagsins.
Byltingin hafði kollsteypt sömu hlutum og þeir
fyrirlitu, og nú sáu þeir bjarma í hina dásamlegu vél,
framtíöina. Enda pældu þeir í byltingunni sem lau-
sn hins fjarstæðukennda vanda, töluóu um frelsun
dýra og vatna, ræddu möguleika þess að tölur
leystu orö af hólmi og ekki töldu þeir fráleitt að
fækka atkvæðum orða.
Almennt má segja aö byltingin skapi viðfangs-
kreppu hjá fútúristum, a. m. k. hjá þeim sem höfðu
ekki gefið andúð sinni annað markmið en hana
sjálfa. Niðurrif hins gamla hafði verið andleg
næring þeirra, en nú þegar það var að líða undir lok
skapaðist tómarúm sem fútúrismanum sem skóla
tókst ekki að fylla.
Andsnúnir fútúristum og öreigamenningunni
voru hinir svonefndu samferðamenn. Þeir sigla
slysalaust gegnum byltinguna, eru hvorki með
henni né móti, en tjá þó hugmyndir henni gagn-
stæðar. Viðfangsefni þeirra er oft hinn borgaralegi
menntamaður sem reynir að finna sig í byltingunni,
og þeir eru lítt hrifnir af vélmenningu nútímans.
Kasimir Malevich, „Kona við hlið auglýsingasúlu", 1914.
Að mati hinna bolsévisku leiðtoga voru sam-
ferðamennirnir hiö jákvæöa. Lunacharsky, Trotsky
og Lenin virðast helst hafa hallast aö þeim. Sam-
feröamennirnir voru framhald hefðarinnar og
þannig burðarás hins sögulega áframhalds (hist-
orical continuity) eins og þaö heitir. Þeir spegluöu
hinn læróa hugarheim rússneskra menntamanna,
en skorti algjörlega jakobinskar eða plebeiskar
eigindir hinna fyrrnefndu hópa. Hefðin var sælgæti
þeirra. E. H. Carr segir að vinsældir þeirra eigi rót
sína að rekja til viðfangsefnisins, sem var bylting-
in, og formsins, sem var hið hefðbundna frá öldinni
sem leið. NEP — tíminn var gullöld þeirra eins og
annarra smáborgara.
Þaö er hefðin sem Lenín og Trotsky leggja
áherslu á þegar þeir verja samferðamennina gegn
„dónalegum skrýtlum" hinna. Þeir töldu hefðina
algjört grundvallaratriði. Púskin og Tolstoy
svöruðu til hins glæsta íborgaralegri menningu, og
þeir áttu að vera sósíalisku þjóðfélagi á andlega
sviðinu þaö sem hin tæknilega hefð var á sviði
framleiðslu.
Trotsky taldi það hið mesta þvaóur að rugla
saman borgaralegri menningu og öreigamenn-
ingu. í fyrsta lagi væri ekki um andstæður að ræða,
þar sem menning verkalýösbyltinga hvíldi á marg-
víslegum atriöum úr borgaralegri menningu, og
öðru lagi væri þvaður að tala um öreigamenningu
sem sjálfstætt söguskeið, þar sem alræði öreig-
anna væri jú forsenda sósíalismans, en ekki
sósíalisminn sjálfur. Um þetta segir hann orörétt.
„Það er algjörlega rangt að stilla öreiga-
menningu og öreigabókmenntum andspænis
borgaralegri menningu og borgaralegu þjóðfélagi
sem andstæðum. Slíkt mun aldrei verða til staðar
þar sem öreigastjórnin er aðeins tímaþundin . . ,“9
Trotsky benti á NEP — tímann, sem tímabil ólíkra
54
J