Birtingur - 01.01.1956, Side 32

Strauss var fljót að fjara út og önnur og
heillaríkari áhrif tóku við.
Um þessar mundir opnuðust augu manna
fyrir hinni ótrúlegu þjóðlagaauðlegð Ung-
verjalands. Á vörum bændanna höfðu lifað
öldum saman söngvar, sem voni af allt öðr-
um toga spunnir en þau tataralög sem hvar-
vetna heyrðust á kaffihúsum í Búdapest, og
Liszt og Brahms höfðu gert fræg með sínum
ungversku rapsódíum og dönsum. Þessi
bændalög voru að vísu oft frumstæðari, en
miklu kjarnmeiri og ótrúlega margbreytileg.
Þarna fann Bartók það sem hann hafði leitað
að, og upp frá þeim degi helgaði hann þjóð-
lagarannsóknunum obbann af starfskröftum
sínum. Hann ferðaðist á meðal bændanna og
safnaði á nokkrum árum þúsundum laga, ekki
aðeins í heimalandi sínu, heldur líka í ná-
grannalöndunum. Seinna fór hann til Litlu
Asíu og Norður Afríku. Hann flokkaði lögin
og greindi eftir því sem hann hafði tóm til,
rannsakaði hvernig einstök lög fluttust land
úr landi og breyttust og varð smátt og smátt
einhver fróðasti maður um þjóðlög, sem uppi
var. Ómetanlegan samstarfsmann við þjóð-
lagarannsóknimar átti Bartók í landa sín-
um Zoltán Kodály, sem einnig var afburða
tónskáld. Það var hann, sem fyrst leiddi at-
hygli Bartóks að franskri tónlist, sérstaklega
Debussy, sem átti eftir að hafa mjög holl á-
hrif á verk þeirra beggja.
26 ára gamall varð Bartók píanókennari
við tónlistarskólann í Búdapest. Þeirri lýjandi
stöðu hélt hann í tæp 30 ár. Auk þess vann
hann stöðugt að þjóðlagasafni sínu og flutti
fyrirlestra um þau efni við háskóla víða um
Evrópu og var talsvert þekktari sem vísinda-
maður en tónskáld. Hann hafði því lítinn tíma
aflögu til skapandi vinnu, enda er meginþorri
verka hans saminn í stuttum sumarfríum,
næsta ótrúleg staðreynd, þegar haft er í huga
hvílíka þýðingu verk hans hafa haft í nýrri
tónlist.
Hið óeigingjama starf Bartóks í þágu þjóð-
ar sinnar mætti litlum skilningi hjá sam-
borgurum hans. Þeim fannst það kjánaleg
iðja af hámenntuðum tónlistarmanni, sem fær
var um að halda hljómleika, að vera að elt-
ast við gamalmenni út um sveitir í þeim til-
gangi að láta þau raula fyrir sig. Ef þetta
væri á annað borð ómaksins vert, ætti að
láta einhvern, sem minna gæti um slíkt. Tón-
smíðum hans var líka fálega tekið. Það er
ekki fyrr en eftir fyrri heimsstyrjöldina að
landar hans fara eitthvað að kunna að meta
þann mann, isem skapaði þeirra þjóðlegu
músík.
Eftir að Bartók fór að safna þjóðlögum
gætir áhrifa þeirra í öllu sem hann semur.
Ekki á þann hátt að hann noti alltaf einhver
þjóðlög sem efnivið, heldur hafði hann lifað
sig svo inn í anda þeirra, að allt, sem hann
skrifaði, var eins og sprottið af þeim. Að
þessu leyti er Bartók holl fyrirmynd öllum
þeim, sem skrifa vilja músík á þjóðlegum
grundvelli.
Á árunum á milli heimsstyrjaldanna óx
frægð Bartóks hröðum skrefum, en þó aðal-
lega innan þess tiltölulega þrönga hrings
tónlistarmanna, sem áhuga höfðu á nýrri
tónlist. Lýðhylli naut Bartók aldrei í lifanda
lífi, enda sóttist hann ekki eftir henni. Hann
vissi að verk hans voru oft erfið og nýstár-
leg fyrir óþjálfuð eyru. Það voru helzt þau
verk, sem hann skrifaði í þeim tilgangi að
notuð væru við kennslu, sem útbreiðslu náðu.
Bartók var mikill andstæðingur nazista og
var stoltur yfir að fylla hóp þeirra tónskálda,
sem voru á bannlista þeirra, enda ekki í kot
vísað. Það var líka af pólitískum ástæðum
sem hann yfirgaf heimkynni sín haustið 1940
til þess að flytja búferlum til Bandaríkjanna.
Þar bjó hann við heldur þröngan kost síðustu
26