Birtingur - 01.06.1962, Side 3

BJÖRN TH. BJÖRNSSON: ÚR ÍSLENZKRI LISTSÖGU FYRRI ALDA
Þau orð hefur einatt mátt heyra, þegar rætt hefur
verið um íslenzka myndlist, að hún sé yngst allra
listgreina í landinu og raunar litlu eldri hálfri
öld. Það mun þó vera nær sanni, að myndlist hafi
verið stunduð lengur hér á landi en nokkur önn-
ur grein er til lista geti talizt, og að kalla allt frá
þeim tíma, er landnámsmenn reistu fyrst bú sín
á íslandi.
Myndlistin var snar þáttur heiðins átrúnaðar, og
því hefur ekki liðið á löngu, þar til menn reistu
sér hof og settu þar á stall líkneskjur þeirra goða
er þeir kusu að blóta sér til árnaðar í hinu nýja
landi. Öndvegissúlur hefur þurft að skera og
skreyta, tjalda skála og smíða margt þeirra list-
muna sem heyrðu til norrænni híbýlamennt land-
námsaldar.
Að sjálfsögðu liefur fyrst í' stað verið fylgt trúlega
þeirri hefð, sem menn liöfðu 1 veganesti að heim-
an. Af þeim sökum verður sjaldnast um það
sagt með vissu, hvort jarðfundnar listminjar frá
landnámsöld séu frekar gerðar hér eða fluttar
inn. Ástæðan fyrir því, hversu fátt hefur fundizt
af slíkum minjum, þarf ekki að vera sú, að ís-
lendingar hafi verið fátækari að því leyti en aðr-
ar þjóðir norrænar, heldur liggja til J)ess þrjár
auðsæjar orsakir. Hin fyrsta er sú, að byggð hefur
ávallt verið strjál hér á landi, og því mynduðust
ekki sameiginlegir greftrunarstaðir f heiðni, sem
skila miklum fjölda minja þegar í þá er leitað,
eins og raun hefur orðið á norðurlöndum, til
dæmis á Bjarkey og í Heiðabæ. Önnur ástæðan
er sú, að hér hefur orðið óvenjumikið jarðrask;
eldsumbrot, uppblástur og ágangur vatna hafa
raskað mörgu, hulið og fært úr stað. Og loks er
svo það, að skipulögð leit fornminja er hér enn á
bernskuskeiði, en gömul grein með frændþjóð-
um okkar.
Engar goðamyndir úr hofunum hafa okkur varð-
veitzt, fremur en liinum norðurlandaþjóðunum.
Hinsvegar eigum við frábæran grip í Þjóðminja-
safninu, jarðfundinn norður í Eyjafirði á önd-
verðri þessari öld, sem gefur okkur allglögga
hugmynd um goðalíkneskin. Það er lítil Þórs-
mynd, steypt í eir, og situr guðinn þar á stól með
lágu baki, hefur keilulaga hjálm á höfði og virðist
styðja hökunni fram á hamar sinn. í myndinni
gætir mikillar samþjöppunar líkamsformanna,
sem bendir til þess, að hún eigi rót sína í tré-
skornum guðamyndum hofanna, þar sem trjábol-
urinn hefur takmarkað umfangið. Yfir myndinni
er mjög Jningbúinn og traustlegur blær.
Þessi litla eirmynd virðist því geta verið fullgild-
ur staðgengill þeirra guðamynda sem í' hofunum
sátu, og raunar mun engin önnur til á norður-
löndum, sem gefi þar gleggri hugmynd.
Smáar guðamyndir sem þessi sýnast hafa verið al-
gengar í heiðnum sið; menn báru þær á sér og
blótuðu til þeirra er þeir voru á ferð fjarri hof-
um, eða á laun, eftir að kristinn siður komst á. í
Vatnsdælasögu er talað um „Frey af silfri“, og um
Hallfreð vandræðaskáld segir, að „hann mun nú
liafa vanda sinn og blóta á laun; er það til marks,
að hann hefur í pungi sínum líkneski Þórs af
tönn gert.“
BIRTINGUR
1