Birtingur - 01.06.1962, Blaðsíða 16

ur undir krosstrénu, og fellingarnar f klæðum
hennar og Jóhannesar enduróma alla þessa ang-
ist. Jafnvel línurnar í krossinum mega ekki vera
beinar, heldur standa út úr honum stýfðar grein-
ar og undnir teinungar, og litirnir eru skarpir og
bitrir. Róðukrossinn frá Húsavik, sem hér er í
Þjóðminjasafninu, heyrir til þessum sama tíma,
Þegar kemur fram undir miðja öldina, hefur þessi
innri þensla fengið nokkra útrás, Tilfinningun-
um er nú haldið við hömlu og myndirnar bera
kyrrlátari svip, Dæmi þessa eru hinar fögru písl-
arsögumyndir í handritinu númer 241a folio í
Arnasafni og frábærar myndir í hinum tveimur
stóru handritum af Stjórn, nr. 226 og 227 folio í
Árnasafni. Þessi gotneska stílþróun eignaðist
mikla hvatamenn þar sem voru þeir biskuparnir
Lárentíus Kálfsson og Jón(Halldórsson, sem höfðu
báðir hina ágætustu listamenn í þjónustu sinni.
Það hlýtur að vekja nokkra undrun þess, sem
kynnir sér íslenzka myndlist 14. aldar, hve marg-
víslegum tilbrigðum hún býr yfir. Sums staðar
rekumst við á taumlausa frásagnargleði, hálfgerð-
an reyfarastíl, þar sem hvert atriði er útlistað og
kryddað, svo sem f handriti Nikulásarsögunnar
númer 16 4to í Stokkhólmsbókhlöðunni. Á öðr-
um stöðum er það allt að því tilgerðarleg fágun,
bæði í drætti, klæðnaði og fasi persónanna, sem
hefur verið listamanninum keppikefli, svo sem
sjá má í hinum skrautmiklu myndum Skarðs-
bókar í Árnasafni, sem er skrifuð 1363. Og enn
vekur á öðrum stöðum athygli hinn hófsami og
meitlaði blær ómengaðrar helgilistar.
En hér er ekki aðeins um að ræða mismunandi
stflbrögð ólíkra höfunda, heldur eiga tilbrigði
þessi sér miklu dýpri rætur: snertingu við ólíka
strauma erlendrar listar.
í fljótu bragði mætti slík fullyrðing virðast fjar-
stæða þegar um svo fámennt land er að ræða,
enda koma slík stflbrigði innan sama tímabils að
öðru jöfnu ekki til greina í nágrannalöndum
okkar. Þar er stíllinn heilstæðari, hin erlendu
áhrif móta þar skóla og ákveðnar hefðir. En hvað
veldur þá sérstöðu íslenzkrar listar í þessu efni?
Svarið við þeirri spurningu er býsna veigamikið,
því’ það felur í sér staðreynd, sem mótar þróun
íslenzkrar myndlistar allar götur og er eitt höfuð-
einkenni hennar enn í dag. En það er í fáum orð-
um, að íslenzkir lista- og menntamenn sóttu
miklu meir til útlanda en annars staðar tíðkaðist
um sömu stéttar menn, og komust í persónulegri
tengsl við sundurleita menningarstrauma margra
landa. Þegar heim kom, var eðlilegt að áhrif þessi
kæmu fram í verkum þeirra og viðhorfum, en
strjálbýlið sá svo fyrir því að áhrifin einangruðust
við einn mann eða eitt klaustur. Hér á landi
myndaðist heldur aldrei neitt það miðvald, sem
tæki að sér forustu í listrænum efnum, í líkingu
við konungshirðir eða erkibiskupsstóla erlendis.
Raunar skapaðist ákveðin stflhefð um klaustrin
og biskupsstólana, sem oft má rekja saman, en
aldrei neitt meginfordæmi. Af þessum sökum er
íslenzk list miðalda, einkum 14. aldar, mjög frjó
og fjölskrúðug, ef ekki að sama skapi heilsteypt.
Myndskreytingum handritanna verður að skipta
14
BIRTINGUR