Birtingur - 01.06.1962, Side 18

málkunnugur persónum sínum og því ber ósjald-
an við að honum hætti til ofmælgi. Maríulíkneski
Þjóðminjasafnsins frá Möðruvöllum er dæmi
slíkrar jarðneskrar stúlku í Maríustað, og sumar
myndir Teiknibókarinnar í Árnasafni sýna vel
það flúr frásagnarinnar, sem er haustblómi got-
neska stílsins.
Þessi tilhneiging kemur raunar fram um alla
Norðurálfu. Hún á rót sína í miklum viðgangi
borgarstéttarinnar í' hinum ríku Hansaborgum
Norður-Þýzkalands og verzlunarborgum Niður-
landa. Verzlunarstétt þessi átti orðið alls kostar
við kirkjuna; list hennar varð íburðarmikil og
trúarlotningin stundum vart annað en yfirdrep
eitt. Borgir þessar fluttu út listaverk þúsundum
saman — eins og hvern annan arðbæran varning
— og hefur ein kvísl þessa útflutnings vafalaust
legið að ströndum íslands. Altarisbríkin stóra í
Hólakirkju í Hjaltadal er einn slíkra kirkjugripa,
og af bezta taginu.
í handritamyndum 15. aldar fer nú að bera mjög
á hverskonar skrímslum og kynjadýrum, og í hin-
um fjölmörgu lögbókum fara beinar þjóðlífs-
myndir að verða mjög algengar. Reka- og sauða-
þjófnaður, dómþing og hengingar, arfskipti og
drykkjuskapur og hnignandi aldarfar speglast
Ijóslega x þessum myndum. Kunnustu dæmin eru
hér Heynesbók í Árnasafni, Ledreborg kódexinn
númer 318, 4to í konunglegu bókhlöðunni í
Kaupmannahöfn og utanmálsmyndir Reykjabók-
ar,nr. 345 folio í Árnasafni.
Stælingar fornra mynda og skrauts fer einnig að
segja mjög til sín upp úr miðri 15. öld. Þó er
sumt mjög haglega gert, eins og til dæmis handa-
verk Gríms Skúlasonar í Hruna, sem kalla má
síðastan hinna ágætu bóskreytingarmanna mið-
alda. Til eru fjórar mjög frábærlega skreyttar
lögbæíkur með hendi hans, lögbók Páls Stígssonar
frá 1564—5, Lögbók Kristófers Walkendorffs
skrifuð 1577, lögbókin númer 2102 í' fjórðungs-
broti í Thottssafni, og nýlega fann ég enn fullar
sannanir fyrir því, að hin þekkta Reykjabók f
Árnasafni er einnig skrifuð og skreytt með
hendi hans, og sennilega um 1570. Stíll Gríms
samcinar á einkar haganlegan hátt hina fornu
skreytilist, fléttur og drekaskraut, við hinn nýja
og frjálslegri stíl 16. aldar. Mannamyndir hans
eru einnig með ágætum og gefa mjög góða hug-
mynd um búninga aldarinnar.
Allmargir listamenn eru kunnir frá þessu tíma-
bili, svo sem Björn málari, sonur Gríms í Hruna,
en hann hefur sennilega lært erlendis. og eru all-
mörg lxandaverk hans þekkt. Marteinn Einarsson
biskup nam einnig málaralist erlendis, í Eng-
landi, en því miður verða engin sérstök verk
honum eignuð.
Með siðaskiptunum má segja að íslenzk kirkjulist
sé dæmd og útlæg ger. Lúterskir myndbrotamenn
gengu hér engu vægilegar fram en erlendis, og
einikum beitti oddviti þeirra, Gizur Einarsson,
hina kaþólsku helgilist mjög hörðu. Hann afmáði
ekki aðeins öll verk hennar í Skálholti, heldur
gaf hann út fyrirskipanir til lærðra og leikra
16
BIRTINGUR