Birtingur - 01.06.1963, Blaðsíða 8

VLADAN DESNICA: RÉTTLÆTI
Eitt sinn síðdegis á sunnudegi þegar ég var á
heimleið í bæinn eftir langa gönguferð gek’k ég
fram á þann ljóta atburð að maður barði konu
sína vægðarlaust úti á götu. Svipur hans var
hinn villimannlegasti, jafnvel dýrslegur. Hann
hremmdi konuna á hárinu og dröslaði henni
fram og aftur þartil hún hneig á hnén niður. Þá
sló hann hana á augun, á munninn — án þess að
skeyta hvar högg hans komu niður. . . . Mér varð
óglatt við. Mér kom í hug að skerast í leikinn.
Svo sem títt er þegar um hreina mannúð er að
ræða, þá hefðu afskipti mín orðiö því ofsalegri
sem mannúð mín var ríkari, og hún var svo rík
að ég hefði gert villimannlega árás og slegið
manninn á munninn, á augun — og án þess að
skeyta um hvar högg mín kæmu niður. Og lík-
lega hefði svipur minn orðið hinn villimannleg-
asti, jafnvel dýrslegur, og enginn hefði getað séð
að mér gengi göfugmennska til.
En hugsunin um þau óþægindi sem kynnu
að fylgja í kjölfarið af stundarákefð minni dró
úr funanum og latti mig mannúðlcgrar íhlut-
unar, Kannski nærvera annars áhorfanda hafi
orkað á mig. Það var lágvaxinn, miðaldra, ljós-
hærður maður, búkluleitur í framan sem virti
atburðinn fyrir sér rósamlega og vottaði fyrir
brosi um varir hans. Ég man að í fyrstu vakti
jafnaðargeð hans og skeytingarleysi andstyggð
mína. En í næstu andrá fór ég að dæmi hans: ég
brá höndum í vasa og hélt áfram að horfa á.
Mér er sagt að fordæmi séu ómótstæðileg. Oftast
(við skulum vera hreinskilin) álítum við með-
bróður okkar bjálfa. En jafnan friðþægjum við
fyrir okkar eigin ávirðingu með því að fara að
hans dæmi. Svo ég náði aftur valdi yfir tilfinn-
ingum mínum og stillti mig. Og þar sem ég
hafði nú náð taumhaldi á geði mínu, tók „hitt
sjálfið" — sá eðlisþátturinn sem ályktar og efast
— að tala hástöfum.
Ég hef allatíð haldið því fram að réttlætisvitund
byggi á ímyndunaraflinu. Áður en við getum
orðið hlutlausir dómarar verðum við að þekkja
ástæður allar og orsakir sem búa að baki atvik-
unum, tengsl og afstæði þeirra hluta sem við
dæmum. Við megum ekki láta fyrstu hughrifin
ná tökum á okkur, hina ytri mynd hlutanna. Við
verðum að kanna leyndar orsakir, allar ástæður,
hina löngu keðju saka og gagnsaka, við verðum
að þrengja okkur undir hörund þeirra sem við
ætlum að dæma, og leita að endum á hinum
flækta þræði. Þeirri skyldu verðum við að full-
nægja áður en við getum kveðið upp lileypi-
dómalaust dómsorð.
Hver veit hvernig þessi kona hefur brotið af sér
gagnvart ciginmanni sínum, hverjum sársauka
hún hefur valdið honum? Flver veit hvað hann
gerði fyrir hana, hverjar fórnir hann færði henn-
ar vegna; hvað hann hlýtur að hafa þolað og
þolað, og fyrirgefið, og þjáðst í hljóði? Hver veit
hve djúpt í blygðunarleysi, í óskammfeilni hún
hlýtur vegna illsku sinnar og spillingar að hafa
sok'kið? Kannski var hún hrottafengin móðir,
kannski skildi hún barn sitt eftir örbjarga meðan
hún fór sjálf á fund elskhuga síns. Var það þá
6
BIRTINGUR