Húsfreyjan - 01.03.1955, Blaðsíða 4

tímann og ýmist litað úr þeim nýjum eða
þær þurrkaðar til geymslu. Litarmagn
jurtanna er mjög misjafnt eftir því, hvort
þær eru þurrar eða blautar, vanþroskaðar
eða vel þroskaðar. Ekki mega jurtirnar
hrekjast við þurrkun; bezt er, að þær
þorni fljótt við súg, en ekki sól, og geym-
ist síðan í grisjupokum. Lyng má þó ekki
þurrka, en tína það í þurru veðri og geyma
síðan í grisjupokum í þurrum kjallara.
Allt, sem litast skal, þarf að þvo mjög
vel úr sóda, sápu og þvottadufti, annars
verður liturinn blæljótur. Bezt er að nota
sem mýkst vatn, t. d. regnvatn. Bandið
skal vera blautt og stöðugt þarf að greiða
það og þvæla í pottinum svo að það mis-
litist ekki. Bezt er að lita í eirpottum eða
gleruðum ílátum. Einnig má nota alúmín-
ium eða járnpotta, en þeir þurfa mikla
hirðingu, svo að ekki leysist úr þeim sori,
sem spilli litnum. Litunarþvaran verður
líka að vera vel hrein.
Mörgum náttúrlegum litum hættir til
að fölna og upplitast úr hófi fram, nema
sérstök litfestiefni séu notuð. Þau eru
þá annað hvort leyst upp og soðin með
bandinu áður en það er litað eða látin
uppleyst út í sjálfan litinn, sem er venju-
legast seyði af jurtunum. Þessi litfesti-
efni þarf þó að nota með mikilli ná-
kvæmni, eigi að nást góður árangur. Lit-
festiefnin gera bandið móttækilegra fyrir
litinn, en auk þess má auka fjölbreytni
litbrigða af einni jurt með því að nota
fleiri tegundir litfestiefni. Helztu litfesti-
efnin eru álún, blásteinn, járnvitriol, kop-
arvitriol, pottaska og hérlendis er keita
einnig notuð í sama tilgangi.
Venjulegast eru jurtimar soðnar nokk-
uð lengi áður en það, sem lita á, er sett
út í. Ekki má sjóða í pottinum, er bandið
er sett í, heldur er suðan látin fara úr á
meðan, og sjóði hægt eftir það. Þegar
réttur litur er fenginn, er bandið skolað
vandlega úr hreinum vötnum og þurrk-
að síðan, þó ekki í sól eða nálægt ofni.
í stöku tilfellum er bandið látið kólna í
litnum áður en það er skolað.
tír íslenzkum jurtum fást óteljandi lit-
brigði af gulum, brúnum, grænum og grá-
um litum og jafnvel bleikum, en rautt og
blátt fyrirfinnst þar ekki. Engu að síður
eru þeir litir til i náttúrunnar ríki, og vil
ég nú reyna að gera lítils háttar skil
helztu útlendum náttúrulitum.
Indígó er dökkblár litur, unninn úr
indígóplöntunni, sem ræktuð er víða um
heim, þar sem loftslag er nógu heitt fyrir
hana. Bezta indígó er frá Bengal í Indlandi
og Jövu. Indígó er meðal elztu litunarefna,
sem sögur fara af, og var að líkindum fyrst
notað í Indlandi og Egyptalandi, en flutt-
ist til Evrópu á 16. öld og er enn víða
notað. Indígó hefur nokkra sérstöðu með-
al náttúrlegra litarefna. Það er óupp-
leysanlegt í vatni og verður því fyrst að
láta kemisk efni verka á það, t. d. pott-
ösku eða brennisteinssýru, og hérlendis
mun kpita oftlega hafa verið notuð. Lit-
arefnið er þá látið saman við kemísku
upplausnina og síðan er þessi blanda lát-
in standa á hlýjum stað einn eða fleiri
sólarhringa, eða þar til ólga er komin í
hana og hún freyðir. Þá er hún tilbúin
til notkunar. Indígóliturinn er þá settur
út í kerið, sem lita á í, ásamt hæfilegu
magni af vatni. Indígó er kaldur litur
(ekki soðinn), verkar vel á ull og bómull
og þarfnast ekki litfestiefna. Eigi að lita
ljósari bláa liti, er það, sem lita á, sett
sjaldnar í og haft skemur niðri í litun-
arbaðinu.
Or þurrkaðri og malaðri rót af möðru-
tegundinni Rubia tinctoria fæst rauðgult
litarefni. Forn-Egyptar notuðu'þetta lit-
arefni, Márar ræktuðu jurtina á Spáni,
en nú er það einkum flutt út frá Niður-
löndum. Það var áður talið allra litar-
efna þýðingarmest, en hefur nú mjög
tapað gildi sínu.
4 HÚSFREYJAN