Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.1985, Qupperneq 123

Um afdrif indóevrópsks -tl- í germönsku
121
mál — mahal. Bíldur gæti hins vegar verið myndað með löngu stofn-
sérhljóði og rödduðu Vemersafbrigði viðskeytisins en fomenska og
fornháþýska myndin kynnu að vera myndaðar með ‘expressífri’ leng-
ingu samhljóða en í slíkri myndun virðist reglan vera sú að sérhljóð
styttist á undan löngu samhljóði.
Að orðmyndinni bildur verða ekki leiddar getgátur hér. Um bíld
verður fjallað lítillega í 3.2.1.
3.1.2
síld (sild) og 5/7/; þessi orð eru athugunar verð á sama hátt og bíldur
og bila. Smith (1910:139—142) taldi rétt að endurgera 5/7/ með -þl-:
*siþla-\ raddaða afbrigðið lægi hins vegar til grundvallar myndinni síld.
Fleiri skýringar koma einnig til greina og verður þá vart hjá því komist
að taka til samanburðar orð eins og lit. siike (sbr. de Vries undir síld)
en þar segir samhljóðaröðin sína sögu. í litháísku varðveitist indóevr-
ópskt -Ik- en indóevrópskt -tl- verður hins vegar að -kl-: ísl. ból en lit.
buklas (sbr. Stang 1966:107). Ef um sama orð er að ræða þá er ljóst að
rótin hefur verið með stuttu sérhljóði. Ásgeir Blöndal Magnússon
(1981:26) telur hins vegar að í sild sé um að ræða styttingu á undan
samhljóðaklasa, sbr. sildr.
3.2
Séu þessi orð borin saman vakna ýmsar spumingar um það hvort
kenningar Sievers um afdrif raddaðs afbrigðis //-viðskeytisins séu rétt-
ar. En eins og fram kom í 1.2.5. taldi hann í fyrstu að útkoman yrði
-Id- í norrænu. Síðar taldi hann sennilegra að viðskeytið yrði að -II-.
12 Gaman væri að athuga orðið tilberi í þessu samhengi. Miðlágþýska varðveitir
áþekkt form, nl(e)bere ‘hunangsbjörn’, þ.e. björn sem stelst í býkúpur býflugnabænda,
sbr. einnig þ. Zeidler ‘býflugnabóndi’; germ. *ttþla. í franskri mállýsku í Sviss er varð-
veitt myndin /í/o ‘býflugrta-’ og er orðið talið tökuorð úr germönsku (sbr. Kluge
1967:877). Orðið tilberi er ekki að finna í fornmálsorðabókum en í orðasafni Jóns
Olafssonar er það að finna. Jón segir eitthvað á þá leið að tilberi sé einskonar ári sem
magnaður sé af mannsrifi og ull, mjólki búfé og færi eiganda sínum.
Nú eru þetta ólíkir gestir, sá miðlágþýski og hinn íslenski, en sameiginlegt eiga þeir
það að báðir stelast þeir í æti: sá útlendi í hunang en sá íslenski sýgur mjólk úr skepn-
um. Og ekki sakar að spyrja hvort formleg líkindi orðanna séu tilviljun ein enda þótt
búast hefði mátt við *///-. Einnig má benda á að í samsetningum með -beri í síðari lið
eru yfirleitt alltaf andlagsform í fyrra lið: klijberi, Ijósberi o.fl. Samsetning með ao. (fs.)
væri algjör undantekning.