Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.1985, Qupperneq 148

146
Siguröur Konráðsson
Gögn um máltöku bama í almennri hljóðkerfisfræði vekja upp
spumingar um vensl máltöku og almennra kenninga. Það getur verið
stuðningur af gögnum frá bamamáli og kenningu verður vart bumbult
af að draga þau inn í rökstuðninginn, en ekki er ljóst að hve miklu leyti
þau skuli hafa áhrif á heildarkenninguna þegar þau fara þvert á hana.
f hefðbundinni hljóðkerfisfræði tíðkast að tala um baklægar gerðir
eða baklægar myndir. Þær eiga að lýsa sálfræðilegum raunveruleika á
einhvem hátt, þ.e. hvað það er sem liggur að baki framburðarmynd-
um. Þetta fyrirbæri er nokkuð erfitt viðfangs þegar bamamál er til
skoðunar, m.a. vegna þess að mál bama er stöðugum breytingum und-
irorpið. Ef gert er ráð fyrir baklægum myndum í máli bama má spyija
hvort þær séu alltaf þær sömu eða hvort myndimar breytist þegar
framburðurinn breytist. Hér er ekki ástæða til að fara í saumana á hug-
myndum þessum en geta má þess að spumingar af þessu tagi hafa verið
fyrirferðarmiklar í umræðum um máltöku bama nú um skeið (sjá t.d.
Stampe 1969; Menn 1981; Ferguson &Gamica 1975).
í þessari grein verður fjallað um barnamál og hvað gögn úr því geta
sagt okkur um afmarkaðan þátt í hljóðkerfisfræðinni, þ.e. greiningu
klasanna í inn- og bakstöðu þar sem fyrra hljóðið er óraddað og það
síðara /p t k/. Fyrst verður (í 2. kafla) gerð stutt grein fyrir kenningum
um aðblástur í íslensku og hvemig fyrirbærin aðblástur og afröddun
hafa verið tengd. í þriðja kafla verður fjallað um baklægar gerðir ofan-
greindra klasa — og í fjórða kafla eru sýnd dæmi úr máli bama og leidd
að því rök að dæmin geti þjónað sem stuðningur við kenningu um
aðblástur í almennri hljóðkerfisfræði.
í 5. kafla em svo helstu niðurstöður dregnar saman.
2. Afröddun og aðblástur í íslensku
2.1 Inngangur
f þessum kafla verður gerð nokkur grein fyrir þeim hugmyndum sem
fram hafa komið á síðustu ámm um hvemig lýsa megi aðblæstri og
afröddun í íslensku innan ramma hefðbundinnar, generatífrar hljóð-
kerfisfræði. Hér verður vissulega farið hratt yfir sögu, en leitast er við
að draga fram þau atriði sem koma okkur að notum síðar í greininni,
þegar við tökum til við dæmin um framburð bama. Við munum fyrst
lýsa kenningum Höskulds Þráinssonar (1978a, b; 1980) sem telja má
að liggi til gmndvallar því sem síðar hefur verið skrifað um viðfangs-
efnið (sbr. líka Kristján Ámason 1977). Þá verður litið á kenningar