Eining - 01.06.1949, Blaðsíða 1

i
<
I

Háskóli Islands
eítir Pétur Sigurðsson Háskólaritara
Verði jafnmiklar framfarir á ís-
landi næsta mannsaldur eins og hinn
síðasta, þá hefur þessi þjóð nokkurt
hrósunarefni. Eitt af gleðilegustu
framfarasporum síðasta mannsald-
urs, hér á landi, er stofnun og þróun
Háskóla íslands. Hann er óskabarn
þjóðarinnar, skal vera kóróna menn-
ingarlífs hennar og bezti kynnir með-
al annarra þjóða. Þangað lítur þjóðin
vonaraugum og væntir þaðan leið-
toga, sem stýra kunna málum henn.
ar farsællega.
Pétur Sigurðsson, háskólaritari,
skrifaði eftirfarandi grein samkvæmt
beiðni ritstjóra blaðsins, sem tók
meðfylgjandi myndir. — Ritstj.
I sumar eru liðin 40 ár síðan staðfest
voru lög um stofnun háskóla á Islandi:
Var með því bundinn endi á mál, sem
lengi hafði verið á döfinni, verið oft sótt
af kappi, en strandað á fyrirstöðu
danskra stjórnarvalda. Háskólamálið
hófst í raun réttri á hinu fyrsta endur-
reista Alþingi, er Jón Sigurðsson flutti
tillögu um Þjóðskóla, ,,er veitt geti svo
mikla menntun sérhverri stétt, sem næg-
ir þörfum þjóðarinnar." Tveim árum síð-
ar var Prestaskólinn stofnaður. Lækna-
skóli var settur á stofn 1876, en Jón
Hjaltalín landlæknir hafði tekið upp
kennslu í læknisfræði árið 1862 og próf-
að nokkra stúdenta, sem síðar urðu
merkislæknar.
Nú hafði þjóðin eignazt innlenda skóla,
er veitt gátu viðunandi menntun til em-
bættisprófs í tveim greinum. Þetta ýtti
undir menn að koma upp háskólakennslu
í þriðju greininni, lögfræði. Dómarar og
valdsmenn urðu að sækja menntun sína
til Kaupmannahafnar; þar voru kennd
dönsk lög, en ekki íslenzk, og þóttust
menn ekki geta lengur unað þessu. Bene-
dikt Sveinsson flutti frumvarp um stofn-
un háskóla á þinginu 1881, og varð það
ekki útrætt. Var málið aftur borið upp
1883, 1885, 1891 og 1893, og voru
camþykkt lög um stofnun háskóla 1883
og 1893, en konungur synjaði staðfest-
ingar í bæði skiptin. I frumvörpum þess-
um fólst það aðallega, að embættisskól-
ana tvo skyldi sameina og bæta við lög-
fræðikennslu. Danir voru andvígir há-
skólastofnun, töldu það landinu ofvaxið,
enda mun þeim hafa þótt nóg um þann
sjálfstæðishug, sem kom fram í þessu.
Aftur á móti léðu þeir máls á því að
koma á fót kennslu í íslenzkum lögum
við Hafnarháskóla, en íslendingar töldu
sig ekki geta sætt sig við þá lausn máls-
ins, þar sem háskólamálið mundi þá
slegið á frest um langan tíma.
Þegar stjórnin hafði verið flutt inn í
landið, voru sett lög um stofnun !aga-
skóla, og tók hann til starfa haustið
1908. En á Alþingi 1907 var samþykkt
þingsályktunartillaga þess efnis að skora
á stjórnina að endurskoða lögin um em-
bættismannaskólana og semja frumvarp
um stofnun háskóla. Var undinn að þessu
bráður bugur, lög um stofnun háskóla
samþykkt á Alþingi 1909 og staðfest 30.
júlí sama ár. Það ákvæði var sett inn í
lögin, að háskólinn skyldi ekki taka til
starfa fyrr en fé væri veitt til þess í fjár-
lögum. Var það gert á þinginu 1911.
Háskóli íslands var settur í fyrsta
skipti í neðri deildar sal Alþingis á aldar-
afmæli Jóns Sigurðssonar, 17. júní
1911. Var honum til bráðabirgða feng-
ið húsnæði á neðri hæð Alþingishússins,
er losnað hafði, þegar landsbókasafnið
hafði flutt í hús það, sem reist var handa
því skömmu áður. Þetta húsnæði átti að
vera til bráðabirgða, og má vera, að há-
skólinn hefði eignazt hús skömmu síðar,
ef allt hefði verið með felldu, en styrj-
öldin 1914—18 og síðar fjárhagsvand-
ræði um mörg ár olli því, að málinu var
frestað hvað eftir annað. Á Alþingi 1932
voru samþykkt lög, er ríkisstjórnin bar
fram, um byggingu húss yfir háskólann,
enda var tvíbýlið í Alþingishúsinu jafn
óviðunandi fyrir Alþingi sem háskólann.
Þó var framkvæmd laganna bundin því
skilyrði, að fé væri veitt til þess í fjárlög-
um. Fjárhagur ríkissjóðs var þá enn ó-
hægur, og þótti sýnt, að enn myndi drátt-
ur á málinu. Gekkst þá prófessor Alex-
ander Jóhannesson, núverandi háskóla-
rektor, fyrir því, að háskólinn óskaði
einkaleyfis til stofnunar peningahapp-
drættis hér á landi, og skyldi ágóðanum
varið til þess að byggja yfir háskólann.
Fékk það mál greiðan byr í þinginu, og
tók happdrættið til starfa árið 1934.
Bygging háskólans hófst sumarið
1936, en húsið var vígt 17. júní 1940,
og var flutt í það þá um sumarið. Varð
nú allur aðbúnaður hinn ágætasti, enda