Vera - 01.09.1984, Blaðsíða 11

Heilbrigöi og bónus
Hverjareru aðstæður fiskverkunarkvenna í þjóðfélaginu, á vinnustað
°9 heimili? Er afgerandi munur á körlum og konum í fiskvinnu hvað varð-
ar störf og launakerfi? Ef svo er, hvaða áhrif hefur það á tekjur, vinnutíma
°9 heilbrigði? Er hægt að tala um að ákveðnir atvinnusjúkdómar fylgi
■skvinnunni? Þessum og fleiri spurningum er leitast við að svara í könn-
á jafnrétti og bónus í íslenskum frystihúsum sem gerð var árið 1982.
Könnunin var unnin á vegum jafnréttisnefndar Norrænu ráðherranefnd-
arinnar með fjárstuðningi frá félagsmálaráðuneytinu. Verður hún vænt-
anlega gefin út innan tíðar. VERA aflaði sér upplýsinga um þessa könn-
og segir hér frá ýmsum athyglisverðum hlutum sem fram koma í
henni.
Afkastahvetjandi launakerfi í einni eða
annarri mynd eru mjög útbreidd í fiskiðn-
aöinum. Þannig vinna um 86% kvenna við
a ^as(ahvetjandi launakerfi en um 69%
. arla. Ef þessu launakerfi ergróflegaskipt
e,nstaklingsbónus annars vegar og hóp-
n.nas hins vegar, þá kemur í Ijós að mikil
skil eru á milli karla og kvenna. Um 62%
Venna vinna í einstaklingsbónus (ýmist
e,n eða 2—3 á borði) en aðeins um 13%
ana. Astæðan fyrir þessu er m.a. sú að
°rfin i frystihúsunum eru mjög kynskipt
9 það eru svo til eingöngu konur sem
'nna við snyrtingu á borðum og pökkun,
n þar ræður einstaklingsbónusinn rikj-
I■ Karlareru hinsvegar mun fjölmennari
lskmóttöku, frystingu, vélflökun og ýms-
^ slikum störfum.
j, 'itið er á tekjur karla og kvenna kemur
eJ0® aö karlar hafa 25—45% hærri tekjur
konur. Skýringarinnar á þessu er ekki
^ að sist að leita í því að karlar vinna að
eealtali fleiri vinnustundir og vinnuvikur
n konur. Meðal kvenna er líka innbyrðis
l Unur a lengd vinnuvikunnar þar sem
nnr á tímakaupi og í hópbónus vinna að
oöalta,i 40 stundir á viku en konur i ein-
aklingsbónus 34 stundir á viku. Tekju-
munur á milli þessara kvenna er hins veg-
ar ekki afgerandi ef litið er á lengri tímabil,
þar sem tekjurnar jafnast upp með mis-
löngum vinnudegi og mismörgum vinnu-
vikum á ári. Það sem mesta athygli vekur
hins vegar er að 73% þeirra kvenna sem
vinna í einstaklingsbónus hefur þriðjung til
helming tekna sinna af bónus en þetta
giidir aðeins um 40% þeirra sem vinna í
hópbónus. Meirihluti kvenna í hópbónus
hefur minna en fjórðung teknanna af bón-
us.
Vöðvabólga
atvinnusjúkdómur
En er einstaklingsbónusinn þá ekki
ágætur? Kona í einstaklingsbónus vinnur
færri vinnustundir á viku, færri vinnuvikur
á ári en heldur samt sömu launum og þær
sem vinna 40 stundir á viku allan ársins
hring. Er hægt að hafa það betra? Ef ein-
ungis er litið á tekjurnar er auðvelt að rétt-
læta bónusinn en ef litið er á ýmsa aðra
þætti s.s. samstarfsanda á vinnustað, heil-
brigði og streitu kann ýmislegt annað að
koma I Ijós.
Um 70% kvenna í fiskiðnaðinum vinna
við snyrtingu og pökkun og yfirgnæfandi
meirihluti þeirra er í einstaklingsbónus.
Þær standa eða sitja í sömu stellingunum
allan daginn, rýna með bogið höfuð ofaní
Ijósaborðið og gera ávallt sömu handtökin
með eins miklum hraða og þeim er unnt.
Við svo einhæfa og hraða vinnu hlýtur eitt-
hvað undan að láta annað en fiskurinn.
Könnunin leiðir lika mjög afgerandi í Ijós
að þetta kemur niður á heilbrigöi kvenn-
anna. 52% kvenna þjást af slitsjúkdómum
ýmiss konar s.s. liðagigt, slitgigt, brjósk-
losi, bakverkjum, o.fl. á móti 29% karla.
38% kvenna en aðeins 12% karla þjást af
vöðvabólgu ýmist í öxlum, hnakka eöa
baki. Allflestar hafa leitað til læknis vegna
þessa og í 47% tilvika hefur læknirinn
nefnt vinnuna sem orsök sjúkdómsins. Ef
þetta er skoðað sem hlutfall af öllum fisk-
verkunarkonum þá þýðir þetta að 20%
allra kvenna i fiskvinnu hafa fengið þá nið-
urstöðu hjá lækni aö þær séu með at-
vinnusjúkdóminn vöðvabólgu. Þess má
hins vegar geta að vöðvabólga er ekki við-
urkenndur atvinnusjúkdómur í fiskvinnu
(t.d. hjá Tryggingastofnun) og fiskvinnslu-
fólk á ekki rétt á launum í slíkum veikind-
um.
Mun fleiri konur en karlar nefna auk
þessaýmisönnur óþægindis.s. kaldafæt-
ur, verki í fótum, verki eða þreytu í augum,
æðahnúta o.fl. Um 20% kvenna telur sig
eiga við ýmis slík óþægindi að stríða, en
aðeins 5—10% karla. Skert heyrn er hins
vegar algengari meðal karla. Að auki má
svo nefna aö um fjórðungur kvennanna
hefur leitað læknis vegna fleiri en þriggja
sjúkdóma á ákveðnu 12 mánaða tímabili.
Að meðaltali höfðu konur leitað 3.8 sinn-
um til læknis á þessu tímabili en karlar 2.9
sinnum.
Ef þetta allt er svo tengt vinnuhraða og
bónus kemur í Ijós að fjöldi læknisheim-
sókna og fjöldi sjúkdóma eykst í hlutfalli
við aukinn vinnuhraða. Meirihluti þeirra
sem vinna á tímakaupi eða í hópbónus
hefur leitað til læknis vegna færri en fjög-
urra sjúkdóma en meirihluti þeirra sem
vinna í einstaklingsbónus hefur leitað til
læknis vegna fleiri en fjögurra sjúkdóma.
Rúmur helmingur þeirra kvenna sem þjást
af slitsjúkdómum eöa vöðvabólgu telur
lika að vinnuhraði sé of mikill en það gera
aðeins um 30% þeirra sem ekki þjást af
þessum sjúkdómum.
Streitan mest í
einstaklingsbónus
Stress eða streita er algeng meöal fisk-
verkunarfólks eins og svo margra annarra.
Af þeim sem spurðir voru töldu 38%