Akranes - 01.12.1945, Blaðsíða 18

150
AKRA N ES
Ól. B. Björnsson: Þœttir úr sögu Akraness, V., 6.
Hversu Akranes byggðist
1. kafli
Fyrsta bygging og jarðir á Skaga fram á 18. öld
Framh.
Lengi fram eftir stundaði Jón jöfnum höndum sjósókn á
opnum skipum samhliða búskapnum, og var þá formaður á
sínum bát, en hin síðari ár hefur hann eingöngu sinnt bú-
skapnum.
Þessi eru börn Jóns og Guðlaugar: Gunnlaugur, áður kenn-
ari hér, Jón og Ingunn, öll hér, Ólafur, útgerðarmaður í
Sandgerði, og Elísabet, gift á Akureyri.
Bærinn á Bræðraparti og húsið nú stendur spölkorn fyrir
sunnan Breiðargötu, neðarlega (sjávarmegin), en hefur ekki
enn hlotið neitt númer við götuna.
7. Breið.
Einhvers staðar hef ég séð þetta býli nefnt Breiðan. En
hér hefur þetta altlaf verið nefnt Breið, Breiðin, á Breið-
inni. Þetta er neðsta býlið á Skaga, fremst á tánni, ofan við
vitann, sem þar er nú.
Árið 1703 býr á Breiðinni Magnús Pétursson 34 ára og
kona hans Sigríður Guðmundsdóttir 41 árs. Þeirra börn eru
Guðmundur og Jón. Þar er þá húsmaður Teitur Ólafsson 49
ára og Halldóra Halldórsdóttir kona hans 57 ára. Árið 1705
var á Breiðinni eitt tómthús og ein vermannabúð, en enginn
urmull sést nú eftir af þessu lengur. Þá er eigandi jarðarinn-
ar húsfrú Guðríður Þórðardóttir á Leirá (ekkja eftir Bauka-
Jón biskup). Ábúandinn er þá Hinrik Bjarnason.
Rétt fyrir aldamótin 1800 býr þar Ari Teitsson, en flutti
sig þaðan eftir flóðið mikla milli 7.—8. jan. 1798, að ívars-
húsum. Þetta áminnsta flóð var svo mikið, að „bátjœrt“ var
upp um allar mýrar. Bærinn eyðilagðist þá svo til alveg og
var jörðin í eyði eftir það til 1874.
Þetta hefur verið alvarleg nótt fyrir heimafólk á Breið-
inni, því af bænum stóð uppi að einhverju leyti 1—2 staf-
gólf, en fólkið vaðandi í sjó á veggjunum. Þegar þetta var,
var dóttir hjónanna Dýrfinna í vöggu, aðeins 12 vikna göm-
ul. Hafði vaggan verið bundin upp í sperrunrar, og var það
hið eina, sem eftir stóð af bænum. Eftir þetta mikla flóð feli-
ur byggð algerlega niður á Breiðinni til 1874, eða í 76 ár. Á
þessu tímabili munu þó vermenn hafa legið þar við í byrgj-
um vor og sumar. Um þetta mikla flóð hefur aðeins ver'ð
ritað áður í 6. tbl. 1942.
Árið 1874 flytur að Breiðinni Eiríkur Tómasson frá Þern-
ey. Þar voru þá engin hús uppistandandi, því þar hafði ekki
byggð verið síðan í jan. 1798, er fyrrnefnt flóð lagði byggð
þar niður. Þá átti jörðina Gunnhildur ljósmóðir, sem fengið
hafði hana í arf eftir föður sinn, Halldór hreppstjóra Hall-
dórsson, sem um skeið var ríkasti maður á Skaga.
Eíríkur byggir traust og myndarlega eftir þeirrar tíðar
mælikvarða, því það er steinhús, hlaðið og lagt í kalk. Báðir
veggir alveg úr steini, en steingaflar aðeins upp að neðri
gluggum, en timburgaflar þar fyrir ofan. Húsið var 11X5V2
al. að stærð, og var loft í því. Nokkru seinna byggði Eiríkur
og timburhjall 7X5 al., svo og steinbyggða skemmu 7X5 al.
Eiríki hefur sjálfsagt verið kunugt um hvers vegna byggð
lagðist niður á Breiðinni, og má ef til vill þangað rekja áform
hans um steinbyggingu. Ef til vill líka hið nærtæka efni til
hleðslunnar, þar sem grjótið var nægjanlegt við hendina.
Þá fyrir 10 árum hafði verið byggður steinbær á Bræðra-
parti, sem líklega hefur verið talinn gefa góða raun. Þetta
sama ár, 1874, voru fleiri steinhús byggð á Akranesi á svip-
aðan hátt. 1
Föðurætt Eiríks mun vera vestan af Mýrum, en ekki hef
Hjónin á Breiðinni, Ingveldur Einarsdóttir og Jón Guðnason.
ég neitt grafizt fyrir um ætt hans eða forfeður. Foreldrar
hans munu eitthvað hafa búið í Þerney, og þar mun Eiríkur
hai'a verið fæddur.
Eiríkur var tvígiftur. Fyrri kona hans hét Alíífa, en ókunn-
ugt er mér um ætterni hennar. Þau munu hafa búið hér ein-
hvers staðar syðra og átt þessi börn: 1. Alfífu, sem margir
Akurnesingar kannast við, móður Ágústu Hákonardótu::
og þeirra systkina. 2. Ingimagn í Lykkju, föður Tómasar á
Læk og þeirar systkina. 3. Þorkell, bjó fyrst í Reykjavík og
síðar í Vestmannaeyjum. Sonur hans er Kristmann Þorkels-
son, fyr fiskimatsmaður í Eyjum, nú búsettur í Reykjavík.
Eiríkur missti konu sína eftir ekki langa sambúð. Einn son
átti hann milli kvenna, Eirík að nafni, með Guðrúnu Torfa-
dóttur frá Hákoti í Reykjavík. Áður en Eiríkur Tómasson
flytur að Breiðinni var hann um nokkur ár formaður hjá
Pétri Sigurðssyni í Hrólfskála.
í síðara sinn giftist hann — mjög í sama mund og hann
flytur uppeftir — Ingveldi Einarsdóttur. Foreldrar hennar
bjuggu í Sjávarhólum á Kjalarnesi, en fluttu þangað frá
Flóagafli í Flóa, þar sem þau bjuggu áður. Þar var Ingveld-
ur íædd.
Eiríkur var harðduglegur sjómaður og ágætur formaður.
Á Breiðinni voru grjótgarðar miklir, ekki aðeins sem sjó-
varnagarðar um allt túnið, heldur og um kálgarða, sem voru
fyrir neðan húsið. Alla þessa aðalgarða mun Halldór hrepp-
stjóri Halldórsson hafa byggt, en Eiríkur endurbætti þá og
hélt þeim við. Líklega hefur hann og hlaðið eitthvað af
görðum umhverfis kálgarðana. Nokkuð mun hann og hafa
gert að því, að treysta hina fyrri sjóvarnargarða með því að
gera þá enn þykkari en þeir voru.
Þessi voru börn Eiríks og Ingveldar:
1. Agnes, átti Jón smið Ásmundsson í Miðengi. Þeirra sonur
er m. a. Eiríkur Jónsson í Suðurgötu
2. Einfríður, gift Ólafi Jónssyni frá Seli í Reykjavík. Þeirra
börn, Sigríður og Aðalsteinn, bæði í Reykjavík.
3. Eiríkur, skipstjóri á Ránargötu 51 í Reykjavík. Hann
byrjaði að róa á 14. ári, og var 47 ár til sjós, á opnuin
skipum, skútum og togurum. Kona hans er Sigurlína
Guðrún Eiríksdóttir, ættuð úr Reykjavík. Þeirra börn
eru: 1. Gunnar trésmiður. 2. Soffía, gift Oddi Magnússyni,
trésmið í Borgarnesi. 3. Sigurbjörg, ógift.
Eiríkur er fæddur á Akranesi 30. apríl 1879, en fluttist það'-
an alfarinn 1902. Hann útskrifaðist úr Stýrimannaskólanum
í Reykjavík.
Eiríkur Tómasson á Breiðinni drukknaði í fiskiróðri 27.
i'ebi'7 1879.
Líklega er það 1882, sem Ingveldur giftist í annað sinn