Akranes - 01.05.1950, Blaðsíða 3

Bjarrti Þórðarson bóndi á Reykhólum og Þórey kona hans.
DAGLEGTLIF Á STORBYLI
FYRIR 50 ÁRUM
Eftir Gunnar St. Guimarsson.
Fáorð lýsing á umhverfi, starfs-
háttum og húsum.
Reykhólar í Reykhólasveit í Barða-
strandarsýslu er víðkunnugt höfuðból allt
fra fornöld. Hitt er ekki eins kunnugt, hve
skilyrði eru þar mörg og góð til þess að
geta lifað góðum og fjölbreyttum lifnaðar-'
háttum, en þau skilyrði hafa eflaust stuðl-
að að því, að koma Reykhólum í tölu
helztu stórbýla Islands að fomu og nýju,
með nær óþrjótandi búskaparmöguleikum
á flestum sviðum.
Stórbýlin í fornöld risu upp þar sem
skilyrðin voru bezt til þess að geta fram-
fleytt þeim mannfjölda, er hændahöfð-
ingjar þeirra tíma álitu nauðsyn að hafa
hjá sér, til halds og trausts á hvaða tíma
sem var.
I flestum hémðum landsins voru eitt
eða fleiri stórbýli fram eftir öldum. Að
líkindum hafa — eftir að biskupsstólarnir
i Skálholti og Hólum vom settir á stofn —
mannflestu heimilin verið þar, einkum
að vetrinum, ásamt menntasetrunum Odda
og Haukadal og klaustrunum, en eigi að
síður hafa hin almennu hændabýli verið
mjög fjölmenn, ekki sízt á hlunnindajörð-
um til lands og sjávar eins og Reykhólum,
þar sem flestar tegundir matar var hægt
að fá, ef hlunnindi jarðarinnar voru notuð
til fullnustu.
Stóru, mannmörgu býlin eru nú ekki
lengur til og rifja ég því upp til gamans
og skýri frá tveggja ára dvöl minni, 1897
og ’g8, á Reykhólum. Þessi stutta og ófull-
komna frásögn min af húnaðarháttum á
tveimur síðustu búskaparárum Bjama.r
r------------------------------------------'j
UM BJARNA Á REYKHÖLUM
Bjarni var meSalmaSur á vöxt; lipurmenni
til verka, vel hagur og vann flest verk létti-
lega; draumspakur og skyggn og gœddur mörg-
um dulramum hœfileikum. Nœrfœrinn og
hjálpaSi oft samgurkonum. Sagt er, og mun
rétt vera, aS eitt sinn hafi Bjarni smiSaS sér
áhald og tekiS barn frá konu, þar sem lœknir
var frá genginn.
Bjarni var mikill málafylgjumaSur, kapp-
samur og bar oftast hœrri hlut. Þoldi illa ágang
annarra, og mátti vart til þess vita, aS bera
skarSan hlut frá borSi.
Bjarni var smiSur mikill og hagur vel, og
verkstjóri góSur. SkipáSi jafnan saman i verk
þeim, sem líkastir voru, svo aS hvcr keppti viS
annan. Dagsverkin á Reykhólum voru því .oft
drjúg; ekki sizt um sláttinn. Vinsæll af hjúum
sínum og studdi sum þeirra til framdrátlar. Sat
vel jörS sína og hafSi marga kosti stórbœnda.
Þórey Pálsdóttir, kona Bjarna, var fremur
lítil vexti, en fastlynd og einörS, ef því var áS
skipta. Búkona og góS húsmóSir. Hög á hendur
og stjórnaSi vel verkum. Var oft leynt kapp
milli hjónanna um afköstin, þegar Þórey stjórn-
aSi slætti í úteyjum samtímis því, sem Bjarni
stjórnaSi heima á Reykhólum, og er svo sagt, áS
ekki hafi oft hlutur Þóreyjar viS brunniS.
Þórey var væn kona bónda sínum. Var hjóna-
band þeirra hiS farsœlasta í hvivetna.
Amgr.
Þórðarsonar og Þóreyjar Pálsdóttur, en
þar höfðu þau búið um 30 ára skeið og
alltaf stórbúi áður þau fluttu til Reykja-
víkur; en ég var hjá þeim vinnumaður
rúmlega tvítugur. Búnaðarhættir eru nú
orðnir svo breyttir frá því sem var fyrir
aldamót, og hefir sú breyting orðið örust
fcá síðustu ámm.
AKRANES
IX. árg. Maí — júní 1950 — 5.—6. tbl.
Útgefandi, ritstjóri og ábyrgSarmaSur:
ÖLAFUR B. BJÖRNSSON
AfgreiSsla: MiSteig 2, Akranesi.
PRENTAÐ 1 PRENTVERKI AKRANESS H.F.
Það var algengt að umhverfis tún stór-
býlanna risu upp smábýli eða kot, sem
nutu hlunninda þeirra og mola er féllu
frá stórbýlinu, urðu kotin eðlilega þeim
háð á ýmsan hátt, en smá lögðust svo í
eyði og urðu að síðustu aðeins rústirnar
eftir og nöfnin. Reykhólar vom engin
undantekning að þessu leyti. Þegar ég var
þar voru kotin öll lögst í eyði nema eitt,
Runkhús, en það hvarf síðar, en nöfnin
geymdust.
Reykhólabærinn stendur efst á stórum
— nokkuð háum — hól, rúman einn kíló-
metra suður frá Reykjanesfjalli. Mýrar
og flóar eru þar allt í kring, nema frá
hólnum og upp að fjallinu, er sléttur
melur nokkur hundruð metrar á breidd
og lengd, Skeiðið.
Undan hólnum vestan og sunnan koma
hverir og laugar og sjást reykirnir langt
að á lognkvöldum; en einnig niðri í mýr-
unum eru laugar á stöku stað. Á háhóln-
um standa auk bæjarins kirkjan, og nokk-
ur skepnuhús suðvestur af bænum, en
fjárhús standa bæði suður og vestur af
bænum neðarlega í hólniun. Túnið er
umhverfis allan hólinn og upp að Skeiði,
slétt og stórt og fallegt.
Utsýni frá Reykhólum er bæði mikið
og fagurt; bærinn stendur mátulega langt
frá fjallinu til þess að það njóti sin, og út-
sýni inn til Gilsfjarðar, Saurbæjar, yfir
eyjarnar á firðinum og út um Breiða-
fjarðareyjar er hið fegursta, og f jallahring-
urinn frá Skor og hringinn í kring að
hvítri keilu Snæfellsjökuls sunnan Breiða-
fjarðar ógleymanleg öllum, er séð hafa í
björtu og góðu skyggni.
Mýrar og flóar með tjörnum og vötnum,
marflatt út frá túninu á alla vegu, og
bæjaröð inn og út með fjallinu á hlíða-
mótum, en til fjallsins fyrst nes og vogar,
og svo eyjafjöldinn fyrir framan tangana,
og berst þaðan á sumrin sifellt fuglakvak
og selagól.
Ég vil lýsa húsbændunum, sem voru
komnir á efri ár, Þórey 50 ára en Bjami 60
ára. Bjarni var fullkominn meðalmaður á
hæð og þrekvaxin, en enn léttur í spori
og i hreyfingum öllum,, þrátt fyrir kvið-
slit, glaðsinna, ákaflega vinsæll og vel
metinn af fólki sínu, stjórnsamur en frjáls-
lyndur. Hafði verið verkmaður með af-
AKRANES
5i