Akranes - 01.05.1950, Blaðsíða 15

lirattur stígur og fór ég þar upp. Sá ég að
þarna var lítil kirkja eða kapella. Inn um
glugga sá ég altari fyrir stafni og stóðu
þar dýrlingamyndir og annað, sem benti
til að hér væri um kaþólskt hi'vs að ra;ða.
Þessi kapella var vigð árið 1930, á 900
ára ártíðardegi Ölafs helga, cn þá voru
hátíðahöld mikil hér uni slóðir. Skáldkon-
an Sigrid Unset gaf fé til byggingarinnar
og halda þar kaþólskir menn guðsþjón-
ustur 29. júlí ár hvert. — Ég tyllti mér á
tröppurnar og naut veðurblíðunnar. Fugl-
ar kvökuðu í öllum áttum, flugur suðuðu,
maurar skriðu önnum kafnir fram og aft-
ur og blessuð sólin skein í björtu heiði.
Allt í kring voru hávaxin tré, tígulegar
furur og grannvaxnar, stafnhvítar bjarkir,
sem kepptust við að springa út. I gegnum
greinaþykknið sá út yfir Veradalsbyggð,
sem er breið og blómleg. Mér fannst mikið
til um að vera hér kominn á þessar sögu-
stöðvar, en átaldi sjálfan mig 'fyrir, að
hafa ekki verið svo forsjáll að útvega mér
góðan uppdrátt af Stiklastöðum og um-
hverfi þeirra. Þá hefði mér verið hægra
um vik, að átta mig á stöðum og örnefn-
um. Sömuleiðis hefði ég átt að rifja upp
og lesa frásögn Snorra í Heimskringlu um
Stiklastaðabardaga, en nú var þetta ógert
og galt ég þess. — en timinn leið og ekki
til lengri setu boðið. Ég stillti myndavél-
ina og lét hana taka mynd af þessu sér-
kennilega húsi ásamt sjálfum mér, til að
eiga til minninga um komuna. Síðan rólti
ég niður stíginn. Skammt frá, uppi i hæð-
inni, sá ég stóran bóndabæ, að nokkru
umkringdan trjám. Datt mér í hug að
ganga þangað heim og freista hvers ég
yrði vísari. Þegar ég kom heim á hlaðið
kom stór hundur æðandi á móti mér og
gelti grimmdarlega, og var ég ekki ails
kostar óhræddur við hræið. Ég gekk að
útidyrum og drap á hurðu. Við það varð
hundurinn sem óður og gerði sig líklegan
til að glefsa í mig, en í því kom kona til
dyra og hastaði á kvikindið. Ég þreif ofan
hattinn og bauð góðan dag. Tók konan
kveðjunni, en leit á mig hálf undrandi og
ekki laus við tortryggni, sýndist mér.
Hóf ég þá máls, kvaðst vera langt að kom-
inn og langaði að fræðast um örnefni og
sögustaði. Ekki stóð á svörum, en þótt leitt
sé til frásagna, er þar skemmst frá að segja ,
að mér notaðist heldur illa af fræðslunni,
var hvort tveggja, oð konan var hraðmælt
i meira lagi og talaði einhverja mér
ókennda mállýsku. Ekki duldist mér þó,
að ræðan snerist að mestu um Ólaf helga,
og að lokum benti konan yfir að Stikla-
stöðum og botnaði ræðuna með þessinn
orðum: „Og der er stötta hans“. — Þettta
vissi ég nú reyndar áður, en þakkaði samt
fyrir fræðsluna, kvaddi blessaða konuna
litlu fróðari og labbaði sömu leið til baka.
Hugðist ég nú að taka hús á hringjaran-
um, stéttarbróður mírnnn og leita frekari
fróðleiks. — Skólinn stendur skammt frá
kirkjunni, hvit bygging úr timbri. Gekk
ég nú þangað heim og leitaði inngöngu.
Kom ég inn í forstofu stóra og tók að
knýja hurðir. Var seint til dyra gengið
og gekk svo um stund að hvergi varð ég
var við neitt lífsmark. Fór ég því næst
upp stiga og var þar sama þögnin. Þó var
hvergi læst, er ég tók í hurðarhúna, rak ég
höfuðið bæði inn í eldhús og skrifstofu,
en kunni ekki við að halda lengra óboð-
inn. Sneri ég við það niður aftur og út og
á bak húsum og leitaði fyrir mér. Þar var
húsagarður stór með blómum og trjám.
Hænsni mörg vöppuðu þar um og sýnd-
ist mér fyrirliðinn með sama lit og yfir-
bragði og haninn okkar heima á Strönd,
og galaði lystilega þegar ég kom fyrir
hornið. Þarna fann ég bakdyr og stiga,
upp hvern ég þrammaði og drap á næstu
dyr. Var nú svarað fyrir innan, en ég lauk
upp og gekk inn. Var þar fyrir miðaldra
maður, lágvaxinn og góðlátlegur á yfir-
bragð. — Þetta var skólastjórinn á staðn-
um, kvaðst heita Paul Vist. Bar ég upp
fyrir hann erindið og sagði nokkur deili
á mér og ferðum mínum. Kvaðst hann
reiðubúinn til allra þjónustu, sótti geysi-
stóran lykil og kvaðst ráðlegast að halda
til kirkjunnar.
Það er talið nokkurn veginn áreiðanlegt,
að Stiklastaðakirkja sé byggð á staðnum,
þar sem Ölafur Haraldsson féll. Ýmsar
helgisögur mynduðust um þennan stað,
þegar eftir dauða konungs. Svo segir
Snorri: „Þórir hundur gekk þar til, er var
lík Ólafs konungs, og veitti þar umbúnað,
lagði niður líkið og rétti og breiddi klæði
yfir. Og er hann þerði blóð af andlitinu,
þá sagði hann svo síðan, að andlit kon-
ungs var svo fagurt, að roði var í kinn-
um, sem þá að hann svæfi, en miklu
bjartara en áðr var, meðan hann lifði. Þá
kom blóð konungsins á hönd Þóri og rann
upp á greipina, þar er hann hafði áðr
sár fengið, og þurfti það sár eigi umband
þaðan í frá; svá greri það skjótt". — Þá
segir Snorri frá þvi, að Þorgils bóndi á
Stiklastöðum sá, ásamt Grími syni sinum,
Ijós loga yfir valnum, þar sem lík kon-
ungs lá og livarf ekki, þótt líkið væri flutt
til kofa nokkrus þar í grendinni. Og enn
segir frá því, að blindur maður, er leit-
aði næturskjóls í kofa þessum, hafi fengið
blóð á fingur sér er hann þreifaðist þar
fyrir. En er fingumir, votir, komu við
augu hans féll af þeim blindan og varð
hann sjáandi. — Ekki leið nema eitt ár
frá falli konungs imz hann var hátíðlega
tekinn i tölu sannheilagra dýrlinga. En
Niðarós varð miðstöð Ólafsdýrkunarinnar,
þvi þangað var líkið flutt og jarðsett, en
á þeim stað var síðar reist hin fræga og
fagra Niðaróskirkja. En á Stiklastöðum
er talið, að fyrst hafi verið reist timbur-
kirkja á staðnum, þar sem konungurinn
féll. Núverandi steinkirkju telja fróðir
menn frá miðri 12. öld. Ekki hefur sú
kirkja staðið óbreytt tfrá upphafi; á ýms-
um tímum hafa verið gerðar breytingar
og viðbyggingar, en í aðalatriðum er þó
byggingin hin sama. Við siðaskiptin var
kirkjan rúin mestöllu skrauti sínu og
helgimyndum, svo sem urðu örlög margra
annarra kirkna um þær mundir. —
Þegar verið var að endurbæta og hressa
upp á Stiklastaðakirkju fyrir hátíðína
1930, var meðal annars hreinsað burtu
aldagamalt kalklag innan af veggjunum.
Kom þá í ljós að undir kalkinu voru mynd-
ir og málverk á hinum fomu veggjum.
Voru þá til fengnir sérfróðir menn, að
hreinsa kalklagið. Kom þá fram í dags-
ljósið fjöldi mynda og veggskreytinga frá
fyrri öldum, en flestar eru þær heldur
daufar og ógreinilegar. Má þó sjá, að þetta
eru biblíu- og heilagra manna myndir,
eins og titt var í kaþólskum sið. Kórinn
er skreyttur veggmálverkum allt í kring,
en þau eru nýleg, öll gerð á þessari öld, að
mig minnir. Mest ber þar á myndum frá
Stiklastaðaorrustu og atburðum úr ævi og
fráfalli Ólafs konungs helga. Þar sézt
draumur konungs fyrir bardagann, tfall
hans og hversu blóð hans læknar sár Þóris
hunds og upplýkur augum hins blinda
manns. Er þar ofið saman sögulegum at-
burðum og helgisögnum kirkjunnar.
Stærsta myndin er altaristaflan sjálf. Er
það Kristsmynd og ólík flestum öðrum
slíkum myndum sem ég hef séð. Páll Vist
sagði mér, að við fyrstu sýn felldu ýmsir
sig ekki við túlkun listamannsins i þessari
mynd, en reynslan væri, að þvi betri og
þekkilegri þætti mönnum myndin, sem
þeir sæju hana oftar. Ekki kann ég að
dæma um þá hluti, en mér varð starsýnt
á myndirnar i kórnum og langaði til að
horfa á þær miklu lengur. Sá, sem þær
gerði, heitir Alf Rolfsen, sonur Nordal
Rolfsen, sem er kunnur sagnritari og
fræðimaður. Mikill skírnarfontur úr
steini er í kirkjunni, forn mjög. Hann
tekur víst upp undir heila tunnu atf vatni,
enda frá þeim tímum, þegar börnum var
dýft ofan i vatnið við skírnina. Undir alt-
arinu á að vera steinn sá, sem Ólafur
konungm- hallaðist upp að, er hann féll.
Áður fyrr kvað steinninn hafa verið einn
þeirra, sem altarið er byggt af. Sagan
segir, að konungur nokkur, sem bagaður
var á fæti, hafi gert bæn sína við altarið.
Hafi þá kné lians snert steininn, en við
það varð hann heill á samri stundu.
Allt þetta og fleira sýndi Vist kennari
mér og sagði og leysti greiðlega úr öllinn
spurningum mínum. En nú var klukkan
orðin hálf fjögur, og 12 mínútum fyrir
fimm varð ég að vera kominn á brautar-
stöðina, til að ná i lestina til Niðaróss um
kvöldið. — Uti tfýrir kirkjunni staðnæmd-
umst við litla stund hjá minnismerki um
AKRANES
63