Akranes - 01.05.1950, Blaðsíða 6

Athyglisverðar framfarir 1
lýsisiðnaðinum
Mörg undanfarin ár hafa tveir ungir
verkfræðingar úr Reykjavik verið hér á
Akranesi við og við á vertiðum, í þvi skyni
að vinna að tilraunum til endurbóta á
hræðslu lifrarinnar. Þessir menn eru: Ingi
Bjarnason, Þorlei'fs H. Bjamasonar og
Hörður Jónson, kaupmanns Bjömssonar í
Grófinni, báðir efnafræðingar að mennt.
Þeir hafa frá fyrstu tíð tekið nám sitt og
starf mjög alvarlega. Voru um mörg ár
við nám og i „praxis“ við Þýzka og Amer-
íska háskóla og fiskiðnstöðvar. Þeir hafa
lagt óhemju verk í að finna upp og útbúa
fullkomnari tækni við bræðslu og full-
nýtingu allra þeirra verðmæta, sem er að
finna í lifrinni.
Þetta umstang þeirra og erfiði hefur
engan veginn verið unnið fyrir gýg, því
að þeir hafa nú þegar séð mikinn árangur
iðju sinnar. Hér verður nú nokkuð gjör
sagt frá þessum nýju tækjum þeirra og
þeim endurbótum, sem fullyrða má, að
þeir hafi þegar unnið með þessari nýju
aðferð í sambandi við lifrarbræðslu. Að
ferð, sem segja má að sé gjörbylting frá
fyrri aðferðum í sambandi við lifrar- og
lýsisvinnslu, sem þó hafði tekið miklum
framförum fyrir tilverknað innlendra og
erlendra manna. T. d. fyrir markvisst
starf Ásgeirs Þorsteinssonar iðn-verkfræð-
ings í Reykjavík.
pottsins eða kerjanna áður). Potturinn er
tvöfaldur, en þegar bræðsla fer fram, er
hólfið fyllt með heitu vatni. í pottinum er
rafknúin hræra, er snýst um 150 snún-
inga á mínútu, og hrærir óaflátanlega í
pottinum. Þegar viðtengdur mælir sýnir.
að lifrin sé orðin 50 stiga heit, er hún orð-
in fullhrærð í þessu keri. (Hitann má
auka frá þessu, ef hraða þarf vinnslunni).
Fró þessu keri rennur maukið svo í álíka
stórt ker, en fer þaðan gegn um rafsegul,
er safnar saman þeim önglum eða öðru
járni, sem kann að hafa verið í lifrinni.
Frá rafseglinum fer lifrar-maukið í tæt-
ara, — sem með litlu handtaki má láta
vinna fínt eða gróft. — Frá tætaranum er
hinu tætta mauki dælt upp i ker, sem
komið er fyrir á palli yfir lýsisskilvind-
unni. í kerinu er hræriverk eða spaðar,
sem halda efninu í hreyfingu, svo að það
setjist aldrei til. Frá þessu keri rennur
efnið svo til skilvindunnar, er nú skilur
það. Frá skilvindunni er því svo dælt í
annað ker, þar sem það er skilið í annarri
skilvindu, og er að því loknu fullunnið
lýsi.
öll þessi tæki — undanteknum skil-
vindunum og sjálfum rafseglinum — hafa
þeir Ingi og Hörður sagt fyrir um smíði
á, —- og verið smíðuð í Vélsmiðjunni
Hamar h.f. í Reykjavík.
II.
Lýsing á vélum og vinnslu.
Þegar lifrin kemur til verksmiðjunnar,
rennur hún af bílnum í þar til gerða þró
i bræðsluhúsinu sjálfu, en hún tekur ca.
20 tonn. (Mesta lifur, sem nokkru sinni
hefur borizt til verksmiðjunnar á einum
degi, var tæp 27 tonn. En nú í vetur varð
dags lifur aldrei meiri en um 14 tonn.
Þaðan rennur lifrin í pott eða ker, sem
tekur ca. 800 litra. (Svarar það til gufu-
melgresi, og flutt heim strax og gefið
kúnum. Mjólkuðu þær afburða vel af
melnum. Var það á annað hundrað hesta
sum árin, og var geymt í stökkum úti á
túninu. Heyflutningamir vom verstu
verkin og erfiðustu á Reykhólum, mest
vegna þess, hve menn voru háðir sjávar-
föllunum.
Kaupstaðarferðir í Skarðstöð og Flatey
tóku nú við og flutningur á lömbum í
Stagley, og síðan akstur áburðar á völl og
smalamennskur.
Framhald í nœsta blaði.
III.
Árangurinn.
Á þessu sviði, sem flestum öðrum, hafa
orðið miklar breytingar hina siðustu óra-
tugi. Umbætur, sem allar miða að því að
ná sem mestum gæðum, sem aftur ræður
mestu um hinn fjárhagslega ávinning eða
afrakstur.
I gamla daga, var sólin látin annast
bræðsluna, svo kom steinbræðsla, þó gufu-
bræðsla og samhliða henni — til fyllri
nýtingar — lútun og ennfleiri aðferðir.
Hér er aftur á móti alveg rnn nýja að-
ferð að ræða. Aðferð, sem er einfaldari,
ódýrari, sparsamari á vinnuafl, auk þess
sem hún gerir mögulegt að fullnýta allt
fast efni í lifrinni.
Kunnugir vita, að þorskalifur er mis-
feit eftir árstíðum, og eigi aðeins það,
heldur eftir landshlutum eða veiðistöðv-
um —- svæðum. — Stundum nálgast þetta
að vera óskiljanlegt, þar sem nokkru mun-
ar, þótt sótt sé nálega á sömu slóðir og
sams konar tæki notuð við bræðsluna. Enn
getur munað nokkru á sama stað, fró ver •
tíð til vertiðar.
Hér fer á eftir skýrsla um lýsismagn
úr lifur á Akranesi, árin 1940—1949, að
báðum árum meðtöldum:
Meðalalýsi Sódalýsi Sarntals 0/ 0/
1940 /O 43,6 /O 1 1,0 54,6
1941 40,5 8,3 48,8
1942 44,o 8,4 52,4
1943 43,9 8,2 52,1
1944 46,0 8,0 54,o
1945 44,9 n,9 56,8
1946 44,6 12,3 56,9
1947 47,5 12,4 59,9
Meðaltal 54,5
1948 58,4 58,4
1949 61,5 61,5
Meðaltal 60,0
Af skýrslunni sézt, að lútarlýsismagnið
hækkar skyndilega 1945 um 3,9%. Það
á rót sína að rekja til þess, að þá gerðu
þessir sömu menn smávægilegar breyting-
ar í sambandi við lútunaraðferðina, er
hafði þessi miklu áhrif til aukningar lýs-
ismagninu. (Þá voru þeir starfsmenn
Fiskifélags Islands.) Eins og skýrslan ber
líka með sér fellur lútarlýsið niður 1948,
en þá er farið að nota aðferð þeirra Inga
og Harðar, þar sem allt lýsi, sem úr lifr-
inni fæst, er fyrsta flokks meðalalýsi.
Hér fer á eftir tafla um lýsismagn, fitu
og nýtingu á vetrarvertiðinni 1949:
UNNIÐ I LIFUR
Mán. Lýsi 0/ Fita 0/ Nýting 0/
Febr. /0 64,4 /0 66,4 /O 97,o
Marz 62,5 63,5 98,3
Apríl 56,0 59,1 95,0
Maí 55,5 57,8 96,0
Febr-Mai 61,5 63,0 97,2
IV.
Niðurstöður í fáum orðum.
Við bræðsluna vinna nú tveir menn,
það sem þrír unnu áður. Áður var 1/5
til 1 /6 lýsismagnsins — lútarlýsi — venju
legast mun verðminni. Aulc þess sem vitis-
sódinn og hin sérstaka vinnsla kostaði
mikið.
Eins og tölumar hér að framan sýna,
er nú allt lýsið 1. flokks meðalalýsi, —
algerlega soralaust. Við þessa aðferð lýs-
isvinnslunnar má og geta þess mikilvæga
atriðis, að nú er notað sem svarar aðeins
1/3 af því eldsneyti — brennsluolíu, —
móts við það, sem notað var með hinni
gömlu aðferð.
Eins og hér má líka sjá, er nú eftir í
lifrinni, aðeins um 2,8% af lýsi og fitu
leysanlegum efnum, en með þessari nýju
aðferð er mögulegt að vinna fituna, sem
eftir verður og allt mjölefni lifrarinnar.
Verkfræðingamir ætla nú að þeir hafi
Framh. á bls. 70.
AKRANES
54