Dagblaðið Vísir - DV - 28.08.2004, Blaðsíða 18

I
18 LAUGARDAGUR 28. ÁGÚST2004 Helgarblað DV

r^trtnfaytrrtm]

í auglýsingum fasteignasala um síðustu helgi var húsið sagt
tignarlegt. Það er ekki ofsagt. Myndir tala sínu máli. Það var reist
á árunum 1916 til 1917 og átti upphaflega að vera miklu stærra
en það varð. Einar Erlendsson teiknaði húsið fyrir athafna-
manninn Pétur Thorsteinsson og var það hið vandaðasta, byggt
í svonefndum kastalastíl sem auðmenn landsins sóttust eftir á
þessum tíma. Handan við Laufásveginn byggðu Sturlubræður
tvo hús með sama yfirbragði. Brekkan ofan við syðri tjörnina var
á fyrstu árum aldarinnar helsta svæði fyrir nýbyggingar embætt-
ismanna og athafnamanna.
Fyrir þann tíma voru á þessum
slóðum nokkur kotbýli: Stöðlakot,
Steinholt og Stekkjarkot. Þegar
svæðið tók að byggjast var það
kallað Austurbær í þann tíma til að-
greiningar frá Vesturbænum sem
var á þeim slóðum sem Vesturgata
er nú.
í sögu Galtafells eins og húsið var
kallað eftir 1924 hafa í raun aðeins
búið tvær fjölskyldur. Þar hafa skipst
á skin og skúrir. Húsið byggði Pétur
Thorsteinsson, einn mesti athafna-
maður landsins og átti hann húsið
til 1924 og bjó þar ásamt fjölskyldu
sinni.
Pétur Thorsteinsson
Ævi Péturs var söguleg: hann var
fæddur 4. júní 1854 vestur í Otradal
við Patreksfjörð. Móðir hans var
vinnukona og faðirinn kvæntur
kaupmaður, frægur maður um alla
Vestfirði á sinni tíð, Þorsteinn í
Æðey. Pétur var óskilgetinn, rang-
feðraður lengi ffarnan af, alinn upp
hjá vandalausum. Þegar hann komst
tÚ þroska snéri hann sér að verslun-
arstörfum, reyndist dugmikill og
áræðinn, sótti sér kvonfang til mekt-
armanna úr klerkastétt og réðist þá í
þau stórræði að kaupa sér verslun-
arpláss þar sem ekkert var: Bíldudal
við Arnarfjörð. Á tveimur áratugum
reisir hann staðinn til mikilla áhrifa,
gerir hann að öflugum verslunarstað
fyrir innflutning og útflutning,
hrindir af stokkunum mikilli útgerð,
stofnar prentsmiðju: býr til þorp.
Þau hjónin Pétur og Ásthildur verða
í framvarðarsveit íslenskrar höfð-
ingjastéttar, eignast stóran hóp
barna, og njóta virðingar og ástríkis
alfra sem þau þekkja.
Kaupmannahafnarár.
Þegar Pétur er nær fimmtugur
söðlar hann um, selur allar eignir
sínar og flytur alla fjölskyldu sína til
Kaupmannahafnar. Tilganginn
segja menn þann að börn hans voru
öll komin á skólaaldur og þau hjón-
in vildu að þau nytu sem bestrar
menntunar. Pétur heldur áfram að
stunda viðskipti frá Kaupmanna-
höfn. Hann gerist þátttakandi í stór-
fyrirtæki, Miljónafélaginu ásamt
Thor Jensen og þeir leggja í miklar
framkvæmdir, reisa bryggju og
vöruhús á Bíldudal, kaupa smærri
verslunarfýrirtæki á Snæfellsnesi og
Vestfjörðum, ráðast í að reisa að-
stöðu í Viðey fyrir hafskip. Þrátt fyrir
mikil tengsl og mægðir hættu þeir
samstarfi um 1910.
Heimkoma
Fjölskyldu sína flytur hann heim
1910 og búa þau í Lækjargötu lOb.
Pétur er aldrei aðgerðalaus: hann
hefur rekstur báta frá Sandgerði og
kaupir Íslensk-Færeyska verslunar-
félagið 1909, aðstöðu á Tanganum í
Vestmannaeyjum 1910, stofnar nýtt
togarafyrirtæki og lætur smíða
togara 1912. Hann stofnar félag til
að byggja upp hafnaraðstöðu í Þor-
lákshöfn 1913, stofnar veiðarfæra-
verslunina Verðandi, og bræðslufyr-
irtækið Bræðing með aðstöðu á Þor-
móðsstöðum á mótum Skerjafjarðar
og Ægissíðul915, reisir síldarstöð á
Siglufirði sama ár. Sumarið 1916
sækir hann um leyfi til að reisa hús á
lóðinni á Laufásvegi sem síðar varð
nr. 46.
Gæfuhjólið.
Hann flytur með fjölskyldu sína í
nýja húsið á Laufásveginum 1917.
Það er stríð í Evrópu. Kolaskortur á
íslandi. öll verslun er að leggjast í
dróma. Veltuárin voru að baki, en
hvem gat grunað að fall þessa
volduga framkvæmdamanns yrði
svo hátt: verðfall verður á íslenskum
vörum í tugum prósenta 1920 og
innflutningur dregst snarlega saman
Erlendsson að enn stærra húsi. Hún
er ekki merkt götu eða lóð og hafa
menn því hrapað að þeirri niður-
stöðu að Pétur hafi í upphafi ætlað
sér að reisa enn stærra hús á þessum
stað. Það er ólíklegt. Teikningin að
stærra húsinu sem hér fylgir með er
fyrir jafna lóð en ekki hallandi.
Minna húsið er teiknað sumarið
1916, en það stærra í árslok 1919.
Báðar teikningamar sýna aðeins
þann glæsileik sem auðmönnum
íslands þótti sjálfsagður fyrir átta
áratugum. Þær em líka til marks um
snilli Einars Erlendssonar, enginn
getur borið í mót glæsilegu útliti
bygginganna.
Eftir lifir spurningin: ætlaði Pétur
Thorsteinsson að ráðast í að byggja
enn stærri villu í desember 1919?
Var stórlæti þessa íslenska auðkýf-
ings á hengiflugi gjaldþrotsins slíkt
að hann vildi byggja stærri drauma-
höll en þá sem hann bjó í á Laufás-
vegi 46? Því verður seint svarað.
Fallið.
Fullveldisárið hefst, ógöngutím-
inn í lífi þess athafhamanns: hann
verður fyrir hverju áfallinu af öðm í
atvinnurekstri sínum, verðfall á síld
skellur á haustið 1919 og síldar-
vinnsla hans fer fyrir htið, Miljóna-
félagið stefnir í gjaldþrot og Pétur
tapar öllu þar, en einnig gjaldþrot
útgerðarfélagsins Hauks sem hann
hafði stofnað 1919. Þau gjaldþrot
em leidd til lykta veturinn 1922.
Vorið 1923 er Pétur Thorsteinsson
orðinn öreigi og flytur burt úr villu
sinni við Laufásveg. Tengdasonur
hans Ólafur Johnson kaupir fyrir
þau hjón lítið hús í Hafnarfirði og
þar bjuggu þau til dauðadags í
sárustu fátækt.
En fleira blés þeim í mót: þau
missa dóttur sína Helgu frá 4
bömum 1918, Katrínu dóttur sína frá
7 börnum og Ólaf Bjömsson tengda-
son sinn frá 4 börnum 1919, Gunnar
son sinn úr berklum 1921 og þá er
Guðmundur - Muggur - sonur þeirra
orðinn veikur en hann deyr 1924.
Framkvæmdastjóri Nýja Bíós
Nágrannar Péturs, þeir Sturlu-
bræður, og tengdasonur, Ólafur
Johnson, höfðu 1914 ráðið ungan og
dugmikinn mann sem fram-
kvæmdastjóra að kvikmyndahúsi
hér í bænum, Nýja Bíói, eins og það
var kallað til aðgreiningar frá Gcimla
Bíói sem var enn til húsa í Fjalakett-
um leið. í verðlægðinni kemur til-
boð frá frönsku rfkisstjóminni sem
vill kaupa togara af útgerðarfýrir-
tækjum. Lyktir verða þær að helm-
ingur togaraflotans er seldur úr
landi. Skýrar heimildir em fyrir því
að íslendingar hafi verið þvingaðir
til að selja skipin og kaupandinn
ráðið verðinu.
Hátt að rísa.
í gögnum byggingarfulltrúans í
Reykjavík um húsbygginguna em
drög lögð með teikningu eftir Einar
Stofumynd tekin I stóru stofunni
Saloon eins og hún var kölluö á teikn-
ingum - af sænskum Ijósmyndara 1950
Villan sem aldrei var
I byggð. Teiknuð af Ein-
ari Eriendssyni 1919.
Husið eins og Einar teiknaði
það sumarið 1916.