Dagblaðið Vísir - DV - 16.10.2004, Qupperneq 22

22 LAUGARDAGUR 16. OKTÓBER 2004
Helgarblað DV
Játvarður sendir Harald yfir
sundið Að sverja Vilhjálmi
Rúðujarli hollustueiða og lofa
honum rikinu.
Um þetta leyti árs fyrir 938 árum, 14. október 1066, hafði Haraldur II Englandskóngur sigrað innrásar-
heri Haralds harðráða við Stafnfurðubryggjur en tapað og fallið fyrir herjum Vilhjálms bastarðs og
Rúðujarls við Hastings eða Helsingjaport. Þar upphófust þær Bretlandseyjar sem við þekkjum í dag en
ekki eru allir sammála um ástæðurnar.
EvMlGhÁGLlS
CU.OR.VM
Haraldur krýndur
Englandskóngur
I byrjun árs 1066.
Á einum stað á Frakklandi, við
strendur Ermarsunds, heitir staður
Bayeux á nútúnamáli. Sagt er að
þangáð hafi Göngu-Hrólfur sent af-
komendur sína til þjáifunar í danskri
tungu, sá var eini staðurinn á Norð-
mandíi þar sem rækt var lögð við þá
tungu þegar miðaldafranskan var að
spilla öllu og öllum við hans hirð í vel-
megandi blöndun við íbúa Norð-
mandí. Bayeux er að flestu leyti
dæmigerður norður-franskur bær og
ekki langt frá borginni Caen. En
Bayeuxbær á fjársjóð rnikinn; í Bæjar-
saftúnu er varðveittur nimlega 70
metra langur og hálfs metra breiður
refill og í hann eru saumaðar ástæður
innrásar Normanna í England 1066,
undirbúningur herferðarinnar, her-
förin sjálf, Orrahríðin við Hastings og
krýning Vilhjálms sigursæla. Þar fyrir
utan má yirða fyrir sér daglegt líf við
Ermarsund á miðöldum, klæði, vopn,
verjur, verklag og vinnu, skipasmíðar,
tómsturidir hefðarmanna og er þá fátt
eitt upp talið. Frásagnarmyndirnar og
texti á latínu taka yfir meginhluta
refilsins en á bekkjum fyrir ofan og
neðan blasa við kynja- og táknmyndir
og eru menn enn að fást við túlkun
þeirra.
Sporið bara til á íslandi
Refillinn í Bayeux kom í leitimar á
síðari hluta 18. aldar og hafði verið
notaður í hitt og þetta í 700 ár. Ofinn
og bleikjaður lrnstranginn er settur
saman úr átta lengjum og má skipta
myndmáhnu í eina þrettán kafla. Á
frönsku er hann sagður tapisserie eða
vefnaður og eins á ensku, tapestry.
Það er hann hins vegar ekki, myndim-
ar em saumaðar með ullarþræði í
strangann með refilsaumi sem líka er
kallaður fomíslenskur saumur. Útlín-
ur og letur em úr leggsautrii og er ull-
arþráðurinn í reflinum í átta litum;
rauðum, gráum, gulum, þremur blá-
um og tveimur grænum. Fyrir utan
eitt norskt dæmi er Bayeux-refilljnn
eina dæmið um refilsaum utan ís-
lands og sýnir að þessi hannyrðalist
hefur verið þekkt um Norður-Evrópu
á víkingaöld, en hún varðveittist
aðeins hér á landi. Heildaráhrifin af
reflinum á veggjum Bæjarsafrisins í
Bayeux em ekki ósvipuð og af kvik-
mynd; sagan af innrásinni birtist Ijós-
lifandi í frjálslegri frásögn sigurvegar-
anna af atburðum.
Miðaldaáróður
Tahð er að Odo biskup í Bayeux og
Sérfræðingar telja að saumi mynda-
sögunnar á Bayeuxreflinum hafi
aldrei verið lokið, hún hafi átt að
segja meira og ná lengra. Auk þess
hafa sjö tll átta metrar af honum
týnst á þessum þúsund árum. Þó
vantar ekki myndefnin, eins og eft-
irfarandi listí sýnir, en á reflinum má
grelna:
623 manneskjur
55 hunda
202 hesta
41 skip
49 tré
2000 orð á latínu
500 goösagnaverur, fugla og dreka
síðar á Englandi hafi fyrirskipað gerð
refilsins, sjálfsagt eftir langar fundar-
setur með sínum sigursæla hálfbróð-
ur, Vilhjálmi Rúðujarh. Hann er þó
ekki taUnn höfundur verksins, í bók-
inni Aldateikn lætur Bjöm Th. Bjöms-
son Ustfræðingur böndrn berast að
dverg sem kemur við sögu á reflinuin
en á nokkuð sérkenrúlegan hátt. Sá er
norrænn og heitir Þorvaldur. Ekki em
menn heldur á eitt sáttir um hvom
megin Ermarsundsins refilinn var
saumaður, bókstafurinn ð bendfr þó
til að það hafi fremur verið gert á
Englandi en í Norðmandí. Menn telja
hins vegar víst að hannyrðamenn og
-konur hafi hafist handa fljótlega eftir
sigurinn við Hastings og að sigurveg-
aramir hafi vitað nákvæmlega hvaða
sögu þar átti að segja og með hvaða
hætti.
Sendiferðin opinbera
Á fyrstu mynd refflsins sendir Ját-
varður góði Harald Goðinason til
Norðmandís að hitta Vilhjálm og
fifllvissa hann um ríkiserfðir á
Englandi. Haraldur sver Vilhjálmi
hoUustueiða, að sögn refilsins, en
svíkur, þiggur krúnuna á banabeði
Játvarðs góða og er krýndur konung-
ur. Vilhjálmur fær af þessu fréttir og
bíður ekki boðanna, skipasmíðar
hefjast og jarl kaUar út her sinn mik-
inn og vel vopnum búinn og sighr
yfir sundið, sigrar við Hastings og er
krýndur til konungs á Englandi. Þetta
er meginþráður sögunnar f stærstu
dráttum. En innan um og saman við
em ótal aðrar sögur og söguskýringar
á atburðum á Englandi, Norðmandí
og á Bretónskaga og aUar löðrandi í
sérkennilegum táknmyndum mið-
aldamanna. Enda hafa þær og reynd-
ar refiUinn aUur orðið leikum og
lærðum endalaus uppspretta rann-
sókna, skrifa og túlkana á atburðun-
um við Ermarsund á síðari hluta 11.
aldar. Og hér uppi á íslandi sögðu
miðaldamenn þessa sögu aUa með
sínum hætti; í Flateyjarbók og
Heimskringlu eru ástæður innrásar-
innar allt aðrar og breyskari, nefni-
lega konur og ástir.
Normannar halda til hafs
Stuttklipptir og skegglausir eins
og alsiða var í Norðmandí.