Dagblaðið Vísir - DV - 10.11.2004, Blaðsíða 24

24 MIÐVIKUDAGUR 10. NÚVEMBER 2004
Menning DV
Umsjón: Páll Baldvin Baldvinsson pbb@dv.is
TÓNLEIKARÖÐ djassklúbbsins Múl-
ans helduráfram annað kvöld
klukkan 21.00 á Borginni. Að þessu
sinni leikur kvintett Guðlaugar
Ólafsdóttur en hann skipa, auk Guð-
laugar, Ásgeir Ásgeirsson gitarleik-
ari, Vignir Þór Stefánsson pianóleik-
ari, Róbert Þórhallsson bassaleikari
og Pétur Grétarsson trommuleikari.
Guðlaug er dóttir Labba í Mánum
og hefur lokið djasssöngnámi i
Hollandi. Á efnisskrá kvintettsins eru
endurútsettir djassdansar ásamt
nokkrum smellum Bítlanna og Van
Morrison. Miðaverð er 1.000 krónur.
LEIKARINN og grínarinn Þorsteinn
Guðmundsson hefur sent frá sér
fyrstu skáldsögu sína, Fífl dagsins,
sem Mál og menning gefur út. Þorst-
einn er landskunnur fyrir leik sinn i
Fóstbræðraþáttunum, Atvinnu-
manninum á Skjá einum, pistlaskrif
sín og margt fleira. Hann sendi fyrir
tveimur árum frá sér smásagnasafn-
./'ð Hundabókin. Fífli
: dagsins er lýst sem
, *, fyndinni, sárgræti-
legri og algerlega
raunsærri sögu um
okkar tima hér og nú.
„Hún er skemmti-harm-
' saga sem kallast á jafn
■—-áyið Kafka sem Leið-
arljós, Séð og
heyrt sem Being
John Mal-
kovich," seg-
ir i tilkynn-
•í ingu út-
s gefanda.
Á
BJORN THORODDSEN gítarleikari
heldur útgáfutónleika í Salnum i
Kópavogi annað kvöld, fimmtudags-
kvöld, klukkan 20.00. Ásamt Birni
koma fram Stefán S. Stefánsson
saxófónleikari, Jón Rafnsson kontra-
bassateikari og Erik Qvick slagverks-
leikari. Á efnisskránni eru glænýjar
útsetningar Björns á sálmalögum
eftir Martin Lúther fyrir djasskvar-
tett. Það telst sannarlega til tíðinda
að djasstónlistamenn nýti sér
sálmalög Martins Lúther til flutn-
ings. Nokkur afþeim lögum sem
heyrast á þessum tónleikum eru
ávöxtur afsamstarfi Lúthers við sum
helstu samtímatónskáld hans, í end-
urgerð Björns Thoroddsen.
Síðustu sýningar Jóns Gnarr
Stuttmyndin Með mann á bakinu eft-
irJón Gnarr er sýnd I Regnboganum í
kvöldklukkan 18og 19, og eruþetta
að likindum siðustu sýningar mynd-
arinnar. Myndin er 20 mlnútna löng
og fjallar um nokkuö sérstaktsam-
band tveggja manna sem hittast fyrir
tilviljun í óbyggöum Islands og er
þetta skemmtileg gamanmynd um
mannleg samskipti. Auk þess að skrifa
handritiö þá leikstýrir Jón myndinni og
leikur aöalhlutverkið. Hann er tilnefnd-
ur til Edduverðlauna fyrir handritið.
Eins og fram hefur komið i DV hefur
franska sjónvarpsstöðin Canal+ fest
kaup á myndinni. Miöaverð á þessar
tvær sýningar er aðeins 300 krónur.
Hljómaplatan komin út
iJ* i , v ....
■ ^ #>•;, • _ ... ■
s3f • “ . Sl'Öl t ’
Æringjarnar i Hljómum hafa sent frðsér nýjan gehladisk sem ber nafn hljómsveitar-
inhar. í tilkynningu frá útgefanda kemur fram aO á disknum sé aO finna 12 frábær lög
meO textum eftir höfunda á borð viO Guðmund Andra Tharsson, EinarMá Guðmunds-
son og Þorstein Eggertsson svbeinhverjirséu nefndir. Lögin Upp meO húmorinn, Eitt
litið stefog Geggjuö ást éru á disknum eh þau hafa veriö spiluö i útvarpi undanfarið.. -
Það er Zonet-útgáfan með Óttár Felix Hauksson iiararbroddi sem gefuFút. Hljómar
fagna 41 árs afmæ/i sinu i ár.
Mergjuö og sárstæð þjáðlíYslysing
Sú var tíðin að ég mat bækur -
aðrar en skáldskap - eftir því fyrst og
fremst hvort í þeim leyndust margir
útvarpsþættir. Altso hvort í þeim
leyndust hugmyndir að viðfangsefn-
um sem ég gæti nýtt mér í þáttinn
Frjálsar hendur í Ríkisútvarpinu.
Samkvæmt þeim mælikvarða er
Héðinn Bríet Valdimar og Laufey
eftir Matthías Viðar Sæmundsson
einhver mesta og besta bók sem ég
hef lengi lesið. Þar bókstaflega úir og
grúir af ffásagnarefnum sem höf-
undur Fijálsra handa hefði stokkið
hæð sína í loft upp fyrir; mannlífið
kringum aldamótin 1900 í svo fjöl-
breytilegri mynd sem hugsast getur
- alls konar fólk stígur þarna fram og
segir sögur sínar misfagrar; ég hef
ekki áður lesið á einni bók svo litríka
mannlífslýsingu íslenska.
Verkalýðsforingi, stjórnmála-
skörungur og viðskipta-
mógúll
Og hafi einhver ímyndað sér enn-
þá að íslenskt samfélag hafi verið of
fátæklegt til að þaðan mætti draga
örlagasögur sem jöfnuðust á við hið
mesta drama í útlöndum, eða kómík
og tragík eins og hver vill, þá er bók-
in frábær staðfesting þess að það er
firra.
Þetta er allt þarna.
Þessi bók hóf, eins og menn vita,
feril sinn sem ævisaga Héðins Valdi-
marssonar verkalýðsforingja, stjórn-
málaskörungs og viðskiptamóguls.
Héðinn var ótvfrætt einn allra merk-
asti pólitíkus landsins á fyrri hluta
síðustu aldar og saga hans að mörgu
leyti harmræn; hann virtist reiða
gáfumar og hæfileikana beinlínis í
þverpokum en náði aldrei að kom-
ast til þeirra áhrifa sem honum virt-
ust ásköpuð. Þar kom til stjórnmála-
ástandið í landinu sem ekki var hag-
Héðinn Bríet Valdimar og Laufey eftir Matthías Viðar 1 HÉDINN
Sæmundsson Útgefandi JPV
Bókmenntir
stætt vinstri mönnum af hans tagi
en líka rangar ákvarðanir sem hann
tók sjálfur. Og mótsagnirnar bæði í
persónu hans og pólitísku ævistarfi
kölluðu beinlínis á skemmtilega
ævisögu.
Miklu djarflegri efnistök en
áður hafa sést í ævisögum
Matthías Viðar Sæmundsson
sýndist í fyrstu kannski ekki augljós-
asti kosturinn til að skrifa ævisögu
stjórnmálamanns; bókmenntafræð-
ingur sem hafði fram að þessari bók
einkum skrifað með hinum dimmari
litum sálarpallettunnar.
Og aðferð hans reyndist heldur
ekki vera sú augljósasta; hér eru
miklu djarflegri efnistök en áður
hafa sést í íslenskum ævisögum.
Þessi bók verður reyndar áreiðan-
lega mikil uppspretta hugleiðinga
um ævisöguformið enda fer Matthí-
as margar leiðir í bókinni og stund-
um fleiri en eina í senn.
Mestar spurningar munu eflaust
vekja þeir kaflar þegar hann bregður
sér inn í höfuð persónanna og lýsir
sálarlífi þeirra og hugsunum fyrst og
fremst eftir sinni eigin skáldgáfu -
sem greinilega hefur verið umtals-
verð. Ég fæ ekki betur séð en þótt
Matthías sleppi þar ímyndunarafl-
inu lausu sé það þrátt fyrir
allt í bandi, kannski löngu,
en ekkert er þar að finna
sem heimildirnar geta ekki
gefið tilefni til.
Þó hefði kannski mátt
stytta örlítið þessa kafla -
sjálfur upphafskaflinn
hefði til dæmis haft gott af
nokkurri meitlun.
Mergjaður texti sem
bregður skæru Ijósi á
þá tíma er Héðinn
var ungur
í stuttu plássi eins og
ég hef hér til umráða er
ekki tóm til að fjalla af
neinu viti um leiðarhnoð-
in - það dugir að taka
fram að úr verður bráð-
skemmtilegur, mergjað-
ur texti sem bregður
skæru ljósi á þá tíma þegar Héðinn
var ungur; stundum kátlegu ljósi og
stundum miskunnarlausu en alltaf
skæru og þróttmiklu.
Persónur í bókinni eru fjöldam-
argar og reyndar gefur sjálft nafhið til
kynna að þetta er alls ekki venjuleg
ævisaga; foreldrar Héðins og systir
eru svo fýrirferðarmikil að þau hafa
náð inn í titilinn sjálfan. Valdimar
hinn einræni hugsjónamaður, Bríet
hin skapmikla, stranga og þó svo við-
kvæma kvenréttindakona, Laufey
hin pasturslitla og framtakslausa ...
myndir þeirra verða ekki síður ljóslif-
andi í huga lesenda en mynd Héðins
sjálfs. Og þar fyrir utan kynnumst við
ótölulegum grúa af íslensku alþýðu-
fólki, embættismönnum, stór-
mennum, smámennum, göfug-
mennum, skíthælum, aumingjum og
venjulegu fólki.
Hefur svo breið þjóðlífslýsing
ekki áður komist á prent, svo ég

muni. Og mannlýsing-
arnar leika í höndum höfundarins.
Seinna bindið kemur aldrei
Nú er það ljóst að þetta átti bara
að verða fýrra bindið af ævisögunni
en jafri ljóst að seinna bindið kemur
aldrei, þar sem Matthías Viðar lést
skömmu eftir að hann lauk að mestu
við að ganga frá handritinu. Bókin er
svo persónuleg í forminu að enginn
höfundur mun treystast til að taka
upp þráðinn og segja sögu Héðins á
umsvifamestu árum ævi hans. Ekki
á þennan hátt.
En eftir stendur mjög eftirminni-
leg bók, sérstæð og skemmtileg.
Stundum mun hún þykja gefa helst
til ófagra mynd af Reykjavík og ís-
landi, það leggur til dæmis fýluna
upp af þeim síðum þar sem lýst er
yfirgengilegum sóðaskap. En þarna
eru lfka demantar í trafinu.
Illugi Jökulsson
Það er „morð"
Alice Sebold heldur sig við sama sögu-
efni og í bókinni Svö fögur bein sem kom
út á siðasta ári en þó meö öðrum for-
merkjum þvl hér er rithöfundurinn sjálf-
ur i aðalhlutverki.
Sebold deilir þeirri hrikalegu reynslu með
lesendum að hafa verið nauðgað á
hrottafengin hátt þegar hún er átján ára
gömut. Þegar hún kemst við illan leik á
lögreglustöðina er henni tjáð að hún
hafi verið heppin að komast lífs afog
írónískur tónn þessa orðs fylgir henni og
lesandanum bókina útlgegn. Hún
kemst vissulega lifs afen sálræn eftirköst
nauðgunarinnar fylgja henni alla ævi og
því er ekki undariegt þótt hún efist
stundum um merkingu orðsins„heppin“!
Á einu andartaki erhún svipt sakieysi
sinu, æsku og fögrum framt/öardraum-
um um ást, velgengni og hamingju og
árin sem á eftir koma einkennast afefa-
semdum um eigið ágæti, bæði líkamlegt
og andlegt. Hún hefur viðbjóð á eigin lik-
ama og er þar með svipt þeirri gleöi sem
fylgir góðu og gefandi kynlífí, hún er
stöðugt i vörn og til að sefa sárustu sorg-
ina leiðist hún á tlmabili
út i ofdrykkju og eiturlyf-
janeyslu. En hún er
„heppnari" en mörg
önnur fórnarlömb
nauðgana að því leyti
að nauðgarinn næst og
fær þungan dóm. Það
erhenrii viss fróun en
aöeins upp að vissu
marki þvi i Ijóði sem
hún yrkir má Ijóst
vera að helst þráir
hún dauða hans. Hann tók frá
henni sakleysi, traust og llfsgleði og þvi
vill hún hann feigan:„Ég þrái að drepa
þig með spörkum, kúlum og glerbrotum.
Ég þrái að rlða þér meö hnifum. Komdu
til min, komdu til mín, komdu, leggstu
hjá mér og deyöu." (123) En sú prúða
stúlka sem Alice er segir fæst upphátt,
hún kemur hatri sínu niður á blað og
syrgir mest i hljóði því hún kemst fíjótt
að þvi að umhverfið kann litt eða ekki
að bregðast við glæpum sem þessum.
Saga Alice Sebold er ekkert ný. Svona
sögur hafa verið sagðar
íýmsum tilbrigöum og
þó að ofbeldismaðurinn
fái sinn dóm situr fórn-
arlambið eftir i sárum
það sem eftir er. Það sem
er kannski hvað mest slá-
andi við sögu Alice eru
einmitt frásagnir afþví
hvernig hennar nánustu
bregðast við. Þeir eru
ósköp indælir til að byrja
með, samt frekar undirleit-
ir, og vilja helst sópa mál-
inu undir borð sem fyrst.Afþví það er
óþægilegt að tala um ofbeldisfullt kynlíf,
hvaö þá að horfast íaugu við að einn af
manns nánustu hafi orðið fyrir barðinu
áþví.
Þvi er Alice óþægilega ein i öllum þess-
um harmleik og einsemd hennar nistir
lesandann inn að beini. Sem kvenkyns
lesandi þessarar bókar varð ég æði oft
ótrúlega pirruð, reið og sár. Svo virðist
sem fátt sé að breytast i málum sem
þessum. Alice naut þess t.a.m. í rétti að
Heppin
Alice Sebold
Þýðandi: Helga Þórarinsdóttir
JPV-forlag 2004
Bókmenntir
hafa verið á þessu hörmungaraugna-
bliki í lífí sínu ekki einasta allsgáð heldur
hrein mey og aukinheldur iklædd síð-
buxum og víðri peysu! Hún gerir einmitt
mikið mál úr þessu og tekur fram að
kviðdómendur hefðu tárast þegar hún
nefndi meydóminn á nafn. Útlifuð gella
á stuttu pilsi hefði ekki notið þeirrar
samúðar sem hún hlaut. Svo mikið er
Ijóst. En það er ekki aðalatriðið. Engu
skiptir hvernig kona, eða maður, er i
klæðaburði, hvar manneskjan er stödd,
hvernig hún hegðar sér, hvað hún segir
eða segir ekki. Það sem saga Alice Se-
bold segir okkur á beinskeyttan og heið-
arlegan hátt iyfirvegaðri en sérlega
grlpandi frásögn er einfaldlega þetta: Ef
þú neyðir aðra manneskju með ofbeldi
til að gera það sem hún ekki vill ertu að
svipta hana mennskunni og það er ófyr-
irgefanlegurglæpur. Það er„morð".
Sigríður Albertsdóttir