Almanak Hins íslenska þjóðvinafélags - 01.01.1977, Side 161

hægja á snúningi sínum, smátt og smátt. Endanleg
sönnun á þessu fékkst árið 1939, þegar enski stjörnu-
fræðingurinn Spencer Jones birti niðurstöður rannsókna
á göngu sólar, tungls og reikistjarna síðustu aldirnar.
Pessar rannsóknir, sem og hinar fyrri, studdust við þá
staðreynd, að jörðin, sem snýst um möndul sinn, er ekki
eina sigurverkið í geimnum. Ganga tungls umhverfis
jörðu er önnur hreyfing, sem hægt er að miða við;
sömuleiðis árleg ganga sólar, sem endurspeglar göngu
jarðar um sólu, og loks eru reikistjörnurnar, sem ganga
um sólina, hver um sig eins konar klukka, sem hægt er
að taka mið af. Með því að kanna fyrri mælingar á af-
stöðu þessara himinhnatta, þar á meðal frásagnir af
sólmyrkvum og tunglmyrkvum margar aldir aftur í
tímann, er unnt að sjá, hvort þessar klukkur himin-
geimsins, ef svo mætti kalla, fylgjast að eða ekki. Þegar
þetta er gert, kemur í ljós, að ein klukkan virðist hafa
seinkað sér örlítið miðað við hinar, og það er einmitt
móðurklukkan oklcar, jörðin. Þessi seinkun er ekki mikil;
hún svarar til þess að sólarhringurinn hafi lengst um
1/500 úr sekúndu á hverri öld. En sólarhringarnir í
hverri öld eru margir, og þessi litli munur safnast sam-
an, eins og sjá má af því, að ef seinkunin hefði hætt
fyrir 2000 árum og engin seinkun orðið síðan, myndi
jörðin vera komin lengra í snúningi sínum sem svarar 1/6
úr hring eða 4 klukkustundum.
Þessi hægfara breyting á jarðsnúningnum stafar fyrst
og fremst af flóðhemlun. Tungl og sól valda flóðbylgjum
á höfunum, og þegar jörðin snýst, skella þessar flóð-
bylgjur aftur og aftur að ströndum meginlandanna og
hamla þannig sífellt gegn jarðsnúningnum. Rannsóknir
á göngu himinhnatta sýna einnig, að auk hinnar hæg-
fara seinkunar á jarðsnúningnum hafa orðið óreglulegar
breytingar, sennilega vegna hreyfinga í iðrum jarðar.
Þessi óregla er að vísu ekki meiri en svo, að til þess
að mæla hana beint þarf klukku, sem gengur svo rétt, að
elcki skakkar nema sekúndubroti á ári. Einmitt um það
(159)