Freyr - 01.02.1953, Side 27

FREYR
59
ÁSKELL. T.ÖVE:
Lítill ritdómur um „Arfgengis- og- kynbóta-
fræði, eftir Gunnar Bjarnason.
Eftirfarandi grein, eftir prófessor Áske.l Löve, er i
rauninni ritdómur og birtist þvi hér undir greina-
flokkinum „IiÆKUR“. Þess skal þó getið um leið, að
hér er ekki um bók að reeða i venjulegum skilningi,
heldur fjölritað hefti, sem notað er við kennslu og mun
það aldrei verða gefið út i bókarformi, en með ýmiss-
um breytingum verður meginefni þess notað sem
þáttur i bók um búfjárrœkt, sem nú er verið að und-
irbúa til útgáfu og afnota fyrir bændur og bændaefni.
d þessu stigi málsins má þó telja rétt og viðeigandi að
birta grein prófessor Áskels, og skoða hana sem inn-
iegg i málum þeim, sem ræða ber og rædd eru nú,
áður en umgetin bók kemur á vettvang, þvi það er
nokkurt vandamál að flytja almenningi fjölda nýyrða
yfir hugtök, sem einnig eru litt eða ekki kunn almenn-
ingi.
Ritdóm þennan ber þvi fyrst og fremst að skoða
sem innlegg i vandamáli og hefir greinin hnikast meira
i þá átt við að fella úr henni nokkur atriði, svo að
hcr er hún styttri en hún var frá hendi höfundarins.
Ritstj.
F.inn af yngstu kennurum bændaskólans á Hvann-
evri, C.unnar Bjarnason, hefir sýnilega lagt mikið að
sér til að reyna að gera kennslu sína sem nytsamasta
fvrir bændaefnin. Meðal þeirra greina, setn bann hefir
kennt undanfarin ár, eru erfðafræði og kynbótafræði,
og fáum niun blandast hugur um, að einmitt þessi
fræði teljast til þess mikilvægasta, sem bændaefnun-
um ríður á að kynnast sem bezt. Á þekkingu á þess-
um greinum bvggist það, hvort dýrastofnarnir batna
cða versna hjá bændunum, og á þeim bvggist einnig
skilningur á nauðsyn góðs fræs af túnjurtum, allskyns
nýtjajurtum og öðrum jurtum og trjám, sem flutt
kunna að verða inn frá öðrum hlutum heims. Skort-
urinn á skilningi á nauðsyn þessara greina, fyrir land-
oúnaðinn, veldur vafalaust einna mestu um, hve lítið
hver blettur gefur af sér af grasi og kjöti samanborið
við svipuð lönd úti í heimi.
Fyrst í stað mun Gunnar hafa reynt að kenna þessi
fræði í fyrirlestrum, en fyrirlestrar hljóta ætíð að fara
fyrir ofan garð og neðan hjá nemendunum, nema
þcir bafi bækur sér til aðstoðar. Þessvegna mun Gunn-
ar hafa ráðizt í það fyrir nokkru að gefa vit fjölritað
allþykkt hefti, þar sem hann dregur fram ýms aðal-
atriði í sem stytztu máli.
Bók Gunnars Bjarnasonar ber að dæma út frá þeirri
staðreynd, að hún er samin af áhugasömum kennara
til að bæta úr brýnni þörf. Til hennar skal ekki gera
neinar kröfur um vísindalega nákvæmni, enn síður um
frumleik eða snilli nýrra athugana, því að til slíks er
ekki ætlazt. Hún á fyrst og fremst að vera leiðarvísir
fyrir bændaefni um hin fyrstu spor á hinum mikil-
væga vegi kynbótanna, en síðar má bæta annari þekk-
ingu við þetta upphaf.
Sem fyrsti leiðarvísir er bók Gunnars vafalaust góð,
þótt margt sé að sjálfsögðu hægt út á hana að setia
eins og gengur þegar um slíkar frumsmíðar er að ræða.
Iðorð erfðafræðinnar hafa orðið ýmsum ásteytingar-
steinn, og allir eru ekki jafn miklir meistarar islenzkr-
ar tungu. Sökum þess að mér finnst málið ekkert aðal-
atriði, þótt það sé nauðsynlegt tæki til að menn geti
komið skoðunum sínum, hugsunum og óskum á fram-
færi, hirði ég minnst um allt, er að málgöllum lvttir,
enda munu bændasynir, aldir upp í sveit, vafalaust
vera þcss mun betur umkomnir en ég.
Áður en ég sný ntér að athugasemdum um ýms smá-
atriði, vildi ég leyfa mér að benda höfundinum á, að
hann gæti haft mikið gagn af að lesa vandlega „Líf-
fræði“ eftir Sigurð Pétursson, svo og ritdóm um þá
Imk eftir undirritaðan, birtan 1948. Margt í þeim
ritdómi á einnig við um rit Gunnars, en sennilega
mundi það og bæta menntun bændaefnanna til muna,
ef þeim væri gert skylt að læra þá bók á undan riti
Gunnars. Revni ég svo að taka athugasemdirnar í
sömu röð og bókin greinir frá hinnm ýmsu fyrirbrigð-
um.
Þá er það fyrst, er snýr að greiningu lífveranna. Sá
kafli er stuttur og laggóður og einkar Ijós. Þó hefir
glevmzt að geta þess, að ættbálkar eru samsettir af
ættum, sem síðan skiptast í ættkvi'slir, en sennilega
cr þetta prentvilla. Tegundunum er skipt í deilteg-
undir, en þeim í afbrigði og tilbrigði. Þótt deilteg-
undir séu oft hið sama og á máli hinna hagnýtu nefn-
ast kvn eða kynþættir, er betra að blanda þessu aldrei
saman, og eins er betra að tala um stofna en afbrigði,
þegar húsdýr og nytjajurtir eiga í hlut. Afbrigði af
kartöflu ber til dæmis ætíð latneskt nafn, en kartöflu-
stofnar eru margir innan hvers afbrigðis. I sambandi
við þetta ber og að benda á, að hesfurinn telst til ein-
hæfingaættarinnar, en hrossaætlkvíslarinnar. eins og
t. d. asni og zebra. Einnig mætti geta þess, að þótt
svínin séu ekki iórturdýr, cru þau ckki beldur hófdýr,
því að þau hafa óneitanlega klaufir. Þau eru bara
svfn.
Eg kann illa við sumt orðalag í kaflanum um þró-
unarkenninguna, og auðvitað hefði ég skrifað þann