Freyr - 01.05.1979, Blaðsíða 24

Greinarhöfundur við seiðaslepp-
ingu.
Merktum seiðum er sleppt til að
kanna heimtur.
Ljósm. Þór Guðjónsson.
Kynbætur.
Andstæða náttúruvals er svokallaðar kyn-
bætur. Hluti af kynbótum er pörun líkra ein-
staklinga (assortative mating) og skyld-
leikarækt (inbreeding), sem rætt verður sér-
staklega um hér á eftir. Með þessum aðferð-
um orsakast tap á fjölbreytileika erfðanna og
þar af leiðandi verða stofnanir ekki eins
sveigjanlegir, ef aðstæður í umhverfinu eru
breytilegar. Kynbætur í tengslum við hafbeit
ætti þó aðeins að stunda í sérstökum til-
raunastöðvum, undir stjórn sérhæfðra vís-
indamanna, uns við vitum meira um þýðingu
erfðafræðilegrarfjölbreytni í laxastofninum.
Skylaleikarækt og samval líkra ein-
staklinga.
Ef skyldir einstaklingar í eldisstöð eru par-
aðir saman, kallast það skyldleikarækt (in-
breeding). Stig slíkrar ræktar ákvarðast af
hlutfalli erfðaeinda, sem foreldrar ákveðins
fisks áttu sameiginlegar. Skyldleikarækt
eykur fjölda einstaklinga með ákveðin út-
litseinkenni, sem eru erfðafræðilega víkjandi
og sjást sjaldan hjá náttúrlegum stofnum.
Hvítur lax (albino) er eitt dæmi um víkjandi
sérkenni. Slíkir laxar hafa að jafnaði tak-
markaða möguleika á að lifa, sem er skýr-
ingin á því, að þeir sjást sjaldan í náttúrunni.
Hægt er að fá fram fiska með viss sérkenni
án þess að framkvæma skyldleikarækt með
því að para saman líka einstaklinga. Raunar
má segja, að laxar með líkt útlit séu erfða-
fræðilega oft líkt uppbyggðir. Þess vegna er
nokkur hætta á því, að val líkra einstaklinga
auki líkur á víkjandi sérkennum, þó ekki sé í
jafn ríkum mæli og með skyldleikarækt.
Ekki er hægt að mæla með vali líkra ein-
staklinga í eldisstöðvum, sem stunda lax-
abúskap (hafbeit), vegna hættu á víkjandi
sérkennum, og það virðist nokkuð Ijóst, að
best sé að hafa tilviljanakennda pörun (ran-
dom mating), meðan erfðafræðileg þekking í
sambandi við lax er af skornum skammti.
Tilviljanakennt pörun (random mating).
Framkvæmd þessarar ræktunar miðast við
það að para saman einstaklinga án tillits til
útlits eða erfðaeiginleika (stærðar, aldurs,
litarháttar o. s. frv.). Þannig eru líkurnar á, að
pörin hafi sams konar erfðaeindir, þær sömu
og hlutfall erfðaeindanna í stofninum, og
líkurávíkjandi sérkennum eru því í lágmarki.
Vegna þess mannlega veikleika að vilja
alltaf velja stærstu og fallegustu laxana til
undaneldis er mjög erfitt að forðast pörun
líkra einstaklinga, nema með því að koma sér
upp kerfi, sem tryggir, að porunin sé af
handahófi. Ein aðferð, sem tryggir tilviljana-
288
FREYR