Freyr - 01.07.1985, Síða 7

Náttúruauðæfi
Hagfræðin kennir að að baki allrar fram-
leiðslu standi þrír þættir; vinna, fjármagn og
náttúrugæði. Með fjármagni er átt við fram-
leiðslutæki hvers konar, svo sem hús og vélar,
og með náttúrugæðum er átt við verðmæti
þau sem sótt eru til náttúrunnar.
ísland býr yfir margháttuðum náttúru-
auðæfum þó að hér á landi skorti ýmis þau
gæði náttúrunnar sem einkenna önnur lönd.
Þegar litið er yfir 1100 ára sögu þjóðarinnar er
það annars vegar gróðurmoldin og það líf sem
hún hefur borið, gróður og tamin og ótamin
dýr, sem framfleytt hefur þjóðinni, og hins
vegar fiskur og önnur dýr sem veidd hafa
verið í hafinu í kringum landið og í ám og
vötnum.
Á þessari öld hefur svo tekist að nýta
auðlindir sem áður skorti tæknikunnáttu til að
nýta, svo sem vatnsafl og jarðhita.
Stundum er um það talað að þjóðin lifi
eingöngu á fiskveiðum vegna þess að fiskur og
fiskafurðir hafa skilað mestu af gjaldeyristekj-
um þjóðarinnar. Þá getur verið fróðlegt að
vita að aflaverðmæti til sjómanna og útgerð-
armanna hér á landi árið 1984 var kr. 8842
milljónir. Til samanburðar voru verðmæti
landbúnaðarafurða til bænda á verðlagsárinu
1. sept 1983 til 31. ágúst 1984 kr. 4 670 millj.
Með framangreint í huga er fróðlegt að
kynnast því hvað kennt er í grunnskólum
landsins um þetta efni. í landafræði 1. hefti
þriðju útgáfu frá 1980 sem kennd er í 7. bekk
grunnskóla er eftirfarandi kafli á bls. 45 og 46
um náttúruauðæfi íslands.
„Vatnsafl og jarðhiti eru náttúruauðæfi sem
ekki ganga til þurrðar og eru mjög mikilvægar
orkulindir hér á landi. Fiskimiðin við ísland
eru líka auðlind sem getur enst um aldur og
ævi ef hófs er gætt við veiðarnar.
Hagnýt efni í jörðu eru fá á íslandi. Mór
myndast í mýrum þegar plöntuleifar safnast
saman en ná ekki að rotna af því að súrefni
loftsins nær ekki til þeirra. Mómýrar eru
víðlendar, líklega 8—10% landsins. Mótekja
tíðkaðist frá landnámstíð og var mórinn
þurrkaður og notaður til eldsneytis en nú er
mótekja mjög lítil. Á milli blágrýtislaga eru
víða plöntuleifar sem orðnar eru að surtar-
brandi (mókolum). Hann hefur orðið til í
mýrum eins og mór en hraunlög síðan runnið
yfir og mórinn harðnað og kolast. Hann hefur
nokkuð verið notaður til eldsneytis en surtar-
brandslög eru þunn svo að vinnslan er
torveld.
Á fyrstu öldum íslandsbyggðar var stund-
aður rauðablástur, mýrarauði brenndur með
viðarkolum og unnið úr honum járn en slík
vinnsla svarar ekki kostnaði nú á dögum.
Brennisteinn var áður nokkuð unninn í S.-
Þingeyjarsýslu og Krýsuvík. Hann var fluttur
út og aðallega notaður til púðurgerðar. Nú er
brennisteinn mikið notaður í iðnaði en
brennisteinsnám er nú ekkert hér því að
brennisteinslögin eru svo þunn að stórvirkum
vinnsluaðferðum verður ekki komið við. Silf-
urberg var um skeið unnið við Reyðarfjörð og
flutt út.
Ofaníburður og steypuefni eru einna mikil-
vægust þeirra jarðefna sem nú eru unnin á
landinu. Möl, sandur, vikur og gjall eru dæmi
um slík efni. Gæði steypuefna fara eftir því úr
hvaða bergtegundum þau hafa orðið til. Sjór-
inn og árnar hafa fágað og þvegið möl og sand
og þess vegna er steypuefni einkum sótt í
fjörur við sjávarsíðuna en í áreyrar og malar-
hjalla annars staðar. Skeljasandur og líparít
eru notuð til sementsgerðar og skeljasandur
er einnig notaður í áburðarkalk.
Kísilgúr (barnamold) myndast af skeljum
kísilþörunga. Þegar þeir deyja og falla til
botns í vötnum verða smám saman til jarðlög.
Kísilgúr er m. a. notaður til að hjúpa tilbúinn
áburð til varnar gegn raka og í síur ti! að
hreinsa ýmsa vökva. Þykk lög af kísilgúr eru
t. d. í botni Mývatns og mun þar vera stærsta
náma Evrópu þessarar tegundar. Kísil-
gúrverksmiðja er við Mývatn og hófst starf-
semi þar 1967.“
Hlutur gróðurmoldarinnar sem náttúru-
auðæfa á íslandi hefur hér gleymst. Vafalaust
hefur það gerst af vangá og er ástæða til að
fara fram á að úr því verði bætt við endurút-
gáfu bókarinnar.
M.E.