Freyr - 01.07.1985, Page 14

Guðmundur Ingi Kristjánsson.
Bylting eða lýðræðisleg þróun
/ tilefni af stofnun Félags kúabœnda á Suðurlandi ritar Páll Lýðsson í Litlu-Sandvík
hressilega grein í 8. tölublað Freys á þessu ári. Greinin er bæði fróðleg og vel gerð svo
sem vœnta mátti frá Páls hendi. Hann rifjar þar upp feril nokkurra félagslegra hrœringa
meðal bœnda á Suðurlandi allt frá þeim tíma er þeir beittu sér fyrir stofnun Stéttar-
sambands bœnda árið 1945. í greininni eru atriði sem ég lít öðrum augum en Páll. Þess
vegna legg ég orð í belg.
Páll segir að eftir aðalfund
Stéttarsambandsins á Hvanneyri
haustið 1946 hafi það siglt „sjálf-
stætt óháð öllum öðrum sam-
tökum“. Hér er ég á öðru máli.
Stéttarsambandið er háð búnað-
arfélögunum í landinu og hefur
alla tíð byggt starf sitt og tilveru á
þeim. Þau eru hin trausti grunnur
sambandsins. Og þau eru heildar-
samtök bændanna í landinu, al-
menn og sterk.
Eitt af því sem deilt var um á
stofnfundi Stéttarsambandsins á
Laugarvatni 1945 var það hvort
búnaðarfélögin gætu verið þessi
grunnur. Ég man ekki betur en
fyrsti fundardagurinn færi að
mestu leyti í deilur um hverjir ættu
að stofna samband bændanna,
fulltrúar Búnaðarsambands
Suðurlands eða Búnðarfélags ís-
lands. Umræðurnar voru bæði
harðar og heitar. Sunnlendingar
sem boðað höfðu til fundarins
vildu ekki að Búnaðarfélagið
kæmi þar nærri á nokkrun hátt.
En Búnaðarfélagsmennirnir vildu
hafa tögl og hagldir við stofnun
hins nýja sambands.
Gamall lærimeistari minn, Jón-
as Jónsson frá Hriflu, var á fund-
inum og hélt ræðu til að brýna
bændur. Hann taldi búnaðarfé-
lögin í landinu óhæf og óæskileg til
þess að vera grunnur að
hagsmunasamtökum bænda.
Menn yrðu að stofna sérstök stétt-
arfélög bænda um land allt. Jónas
vitnaði til þekkingar sinnar og
reynslu af stéttarsamtökum og
þátttöku sinnar við að koma á fót
Alþýðusambandi íslands og
verkalýðssamtökunum í landinu.
Ekki veit ég hversu mikinn
hljómgrunn þessi skoðun átti
meðal sunnlenskra bænda. Hitt
veit ég að Bjarni Bjarnason á
Laugarvatni hélt henni ákaft
fram. Hann átti sæti í nefnd sem
valin var á Laugarvatnsfundinum
til þess að fjalla um stofnun stétt-
arsambands og fyrirkomulag þess.
Þar lagði hann áherslu á stofnun
frjálsra stéttarfélaga sem síðan
mynduðu landssamband bænda-
stéttarinnar. Bjarni skírskotaði til
reynslu sinnar af mótun stéttar-
félaga á þeim árum þegar hann
stóð að stofnun kennarasamtak-
anna.
Ekki man ég hvernig orð féllu
um vanhæfi búnaðarfélaganna til
að mynda stéttarsambandið. En
hugsunin var sú að þau væru háð
Búnaðarfélagi íslands og ríkis-
valdinu þar sem lagaákvæði þving-
uðu menn til að vera í búnaðar-
félögunum að viðlögðum missi
jarðræktarframlags ef út af var
brugðið.
Ég var sjálfur í nefndinni sem
hafði til meðferðar stofnun stétt-
arsambandsins á Laugarvatni.
Auðvitað klofnaði nefndin. Mér
var ýtt út í það að vera framsögu-
maður fyrir annan hluta nefndar-
innar en Bjarni á Laugarvatni var
málsvari hins. Ég vissi að eitt af
því sem ég þurfti að benda á var
hvílíkur óskapnaður það yrði ef
stofnuð væru sérstök stéttarfélög
bænda í hverri sveit um land allt
jafnhliða á búnaðarfélögunum.
Þegar fulltrúar á Hvanneyrar-
fundinum 1946 komu sér saman
um framtíðarskipulag Stéttarsam-
bandsins féllust þeir á að búnaðar-
félögin skyldu mynda sambandið
en það skyldi vera óháð Búnaðar-
félagi íslands eins og annað tré af
sömu rótum runnið. Ég held að
flestum finnist nú að þetta hafi
gefist vel.
Þó að samþykki Búnaðarþings
við eftirgjöf á 9,4% af tekjum
bænda sætti mikilli andstöðu og
óánægju víða um land, bar ekki á
því að menn erfðu það lengi við þá
menn er að samþykktinni stóðu.
502 Freyr