Freyr - 01.07.1985, Side 30

Ævar Petersen og
Ólafur Karl Nielsen.
Um hreiðurstaði fálka
Hafin er könnun á varpútbreiðslu og stofnstærð fálkans, Falco rusticolus, á Islandi.
Petta verkefni er unnið af mönnum á vegum Náttúrufrœðistofnunar íslands, og er stefnt
að því að Ijúka því á tveimur sumrum (1985 og 1986).
Fálkaungar á hreiðri. (Ljósm. Ólafur Karl Nielsen).
Fálki er varpfugl um allt land.
Heildarstofnstærð hans er ekki
þekkt en giskað er á 150 til 300
pör. Hann er algengastur á
norðanverðu landinu.
Fálkar velja sér hreiðurstaði í
klettum, oftast í giljum, gljúfrum
eða fjöllum, en einnig í sjávar-
hömrum, stöpum, dröngum, gjá-
veggjum o. s. frv. Eitt af einkenn-
um fálkans (eins og margra ann-
arra ránfugla) er, hve fastheldinn
hann er á hreiðurstaði. Sama setr-
ið getur verið notað ár eftir ár,
kynslóð eftir kynslóð. Sumir stað-
ir hafa verið notaðir svo lengi sem
elstu menn muna. Hvert fálkapar
velur vanalega á milli nokkurra
hreiðra á umráðasvæði sínu og
notar parið þau til skiptis. Ef fæða
er nægileg, heldur parið sig á óðali
sínu allt árið; sefur í hreiðrinu um
nætur en veiðir í nágrenninu á
daginn.
Aðalfæða fálkans á íslandi er
rjúpa, Lagopus mutus. Miklar
sveiflur eru í fjölda rjúpna. Þegar
rjúpur eru fáar, yfirgefa fálkar
sum varpsetur en setjast þar að á
ný, þegar rjúpum fjölgar.
Verkefni það, sem hér er kynnt,
mun svara ýmsum spurningum,
s. s. um stofnstærð, hvert sé kjör-
lendi fálkans og hvaða þættir um-
hverfisins takmarka útbreiðslu
hans. Þessar upplýsingar munu
mynda þann grunn sem aðrar vist-
fræðirannsóknir á fálkanum munu
byggja á, t. d. hversu stór varp-
stofninn er á hverjum tíma.
Einn þeirra þátta sem takmark-
að getur útbreiðslu fálkans og
stærð stofnsins er fjöldi og dreif-
ing heppilegra varpstaða. Það er
mikilvægt frá sjónarhóli náttúru-
verndar að hafa sem gleggstar
upplýsingar um staðsetningu
fálkasetra, t. d. svo unnt sé að
sporna við óþarfa skemmdum á
þeim við ýmsar nauðsynlegar
verkframkvæmdir. Slíkur upplýs-
ingabanki auðveldar og alla gæslu
með fálkahreiðrum, en stuldur á
eggjum og ungum hefur farið vax-
andi undanfarin ár.
Leiðangrar fuglafræðinga og
áhugamanna munu ferðast um
landið, heimsækja kunn fálkaset-
ur og leita að óþekktum setrum.
Leyfi Menntamálaráðuneytis þarf
til þess að heimsækja fálka-
hreiður, sbr. reglugerð nr. 97/
1968. Hefur ráðuneytið þegar
veitt Náttúrufræðistofnun íslands
heimild til að standa fyrir þessari
könnun. Stofnunin mun síðan
veita þeim sem taka þátt í könnun-
inni skriflegt leyfi er þeir framvísa,
ef þörf krefur. Áhersla er lögð á
það við bændur og aðra landeig-
endur, að þeir óski að fá að sjá
leyfisbréf þeirra sem hyggjast
heimsækja fálkahreiður.
Okkur væri mikill akkur í því,
að fá fregnir af staðsetiíingu fálka-
hreiðra, jafnvel þótt þeir staðir
hafi ekki verið notaðir árum eða
áratugum saman. Sem nákvæm-
astar upplýsingar um staðsetningu
hreiðra eru nauðsynlegar. Einnig
er áhugavert að vita hvaða ár
orpið hefur verið í viðkomandi
hreiður og fjölda eggja eða unga,
sé það vitað. Allar aðrar upplýs-
ingar um fálkann eru og vel þegn-
ar. Vinsamlega hafi samband við
Náttúrufræðistofnun íslands,
Laugavegi 105, Reykjavík, annað
hvort bréflega eða símleiðis (91—
29822).
Með upplýsingar um einstök
fálkahreiður verður farið sem
trúnaðarmál.
518 Freyr