Freyr - 01.05.1987, Page 10

Gísli Jónsson bóndi á Stóru-Reykjum í
Hraungerðishreppi.
voru oft að fá slægur hér austur á
Sorta. Og þeir slógu þetta bara
eins og sléttan völl. Og þetta var
ekkert nema torf. Það voru þeir
bræður Ársæll, Sigurður, Dag-
bjartur og Hannes í Kringlu. Og
svo kom stundum séra Jóhann
bróðir þeirra, þjóðgarðsvörður og
lengi trúboði í Kína. Og mest
hefði hann gengið fram í málinu.
Áveitan var notuð fram undir
1965 en þá var ákveðið að grafa
sundur Flóann og þurrka hann
betur. Ég hugsa að það sé óhætt
að ég segi þeim bónda það til
heiðurs, Stefáni Jasonarsyni í
Vorsabæ, að hann hafi verið síð-
astur til að nota Flóaáveituna.
Heyfallið af Flóaáveitunni var
gott fóður ef það náðist grænt. En
ef það hraktist var það óskaplega
lítilfjörlegt og leiðinlegt fóður. Ef
þurrt var undir var það ákaflega
fljótt að þorna. Úr þessu heyi var
góð lykt. En svo var farið að bera
á því að steinefni skorti. Jörðin
þoldi ekki þessa yrkingu.
Yfirleitt var heyið bundið fram
yfir seinna stríð. Og flutt á
klökkum. Vagnar komu langtum
seinna.
Var munur á afkomu manna hér
í Flóanum og í uppsveitum?
Sennilega hafa búin í Hreppunum
og Tungunum og Grímsnesi verið
jafn stærri. Bændurnir þar þoldu
þess vegna meira. Þegar ég var
strákur höfðu margir sauði, t. d. í
Grímsnesinu, og voru taldir efna-
menn. En ýmsir fóru afskaplega
illa út úr snjóavetrinum mikla
1920. Sumarið 1918 hafði verið
kalár eftir frostaveturinn mikla og
á þessu tímabili voru vond hey-
skaparár. Svo kemur þessi mikli
snjóavetur 1920 og klakinn liggur
á langt frameftir öllu vori. Þá fóru
menn að bjarga sér úr heyleysinu
með því að kaupa sfld en voru of
seinir í þeim efnum sem eðlilegt
var. Það var mikill fénaðarfellir á
þessum slóðum og menn bjuggu
lengi að þessu þar efra.
í þessu sambandi er rétt að geta
þess að Gnúpverjar tóku upp á því
að kaupa jarðir hér niðri í Flóa og
heyja þar til þess að stækka sinn
bústofn og hafa gagn af Flóaá-
veitunni. Þeir keyptu stóra jörð í
Flóanum sem Ragnheiðarstaðir
heita og stunduðu þar félagshey-
skap. Þeir voru líka með Skúfslæk
í Villingaholtshreppi um skeið og
heyjuðu þar í félagi. Ég veit líka til
þess að menn úr Hrunamanna-
hreppnum höfðu jarðir á Skeiðum
eftir að áveitan kom þar.
Fjárpestir?
Upp úr 1930 fengu menn skelli af
ormaveikinni. Þá var fé orðið af-
skaplega margt hér. Það gerir
þessi aukna heyöflun í Flóanum
og jafnvel einnig hjá Hreppa-
mönnum.
Fénu var öllu dengt inn á afrétt.
Svo kom það að girðingunum þeg-
ar leið á sumarið. Og það varð
alveg óskaplegur skellur af pestar-
drápi innan við girðinguna. Orma-
veiki á þessum árum var alveg
hrein hörmung þangað til Dungal
fann upp lyf sitt. Þá breyttist þetta
allt.
Já, menn voru mjög fátækir
hérna á þeim árum og áttu erfitt.
En eins og vanalega þegar menn
eiga erfitt þá taka þeir sig til og
fara að leita að ráðum. Og þeir
Eggert Benediktsson bóndi í Laugar-
dœlum.
fundu ráðin, stofnuðu hér bæði
Mjólkurbú Flóamanna og Kaup-
félag Árnesinga til þess að reyna
að bjarga sér. Sláturfélag Suður-
lands hafði verið stofnað löngu
áður, árið 1907. En bændum lá á
að komast í einhvers konar félags-
skap í öðrum greinum til að bjarga
sér. Og það verður niðurstaðan að
árið 1929 tekur Mjólkurbú Flóa-
manna til starfa og Kaupfélag
Árnesinga árið eftir. Þetta tel ég
að hafi bjargað öllu saman.
Kreppan?
Svo kemur kreppan árið 1930. Þá
verður alveg hrikalegt verðfall,
bæði á fiski og kjöti. Verðið og
markaðurinn bókstaflega hrynur.
Ég var í Vestmannaeyjum á
vetrarvertíð 1930 og allir fóru það-
an í vertíðarlok upp með sér og
glaðir yfir aflanum. Öll hús voru
troðfull af fiski. Og það voru allir
svo kátir, bæði útgerðarmenn og
sjómenn, og héldu að nú væri
virkileg velmegun komin.
Svo kem ég aftur í ársbyrjun
1931 og þá er allur fiskur enn í
húsunum. Ekki farinn nokkur ein-
asti fiskur. Og þá var heldur ann-
að hljóð. Það var dapurlegt þenn-
an vetur.
Sama var að segja hjá bændun-
338 FREYR