Freyr - 01.09.1993, Side 15

17.’93
FREYR 591
Páðunautafundur 1993
Jarðvegsvernd
Ólafur Arnalds, Rannsóknastofnun landbúnaðarins og
Sigmar Metúsalemsson, Landgrœðslu ríkisins
Inngangur.
Víðast hvar í heiminum er gerð sú krafa að nýting lands sé með þeim hœtti að ekki
gangi á höfuðstól náttúrunnar. Stundum kemurþó fátœkt og eymd þróunarlanda í veg
fyrir að unnt sé að ná þessu markmiði en þar standa gœði landsins ekki undir fjölgun
fóiksins. Efnaðri þjóðir hafa aftur á móti margar hverjar sett ströng lög um nýtingu
lands og veita miklum fjármunum til rannsókna á vandanum, landgrœðsluaðgerða og
frœðslu.
Það er augljós skylda hverrar
þjóðar að gæta auðlinda sinna og
nýta þær þannig að ekki gangi á
gæði landsins. Á íslandi hefur geis-
að mikil jarðvegseyðing um langan
aldur, gróðurfari hefur stórlega
hnignað og framleiðslugeta ís-
lenskra vistkerfa er aðeins brot af
því sem hún eitt sinn var. Menn eru
ekki á eitt sáttir um ástæður eyð-
ingarinnar. Þessar umræður end-
urspegla kannski fyrst og fremst
það að þekking okkar á hnignun
lands og jarðvegseyðingu er um
margt ábótavant.
Það rannsókna- og þróunarstarf
sem hér verður greint frá er unnið í
samstarfi Rannsóknastofnunar
landbúnaðarins og Landgræðslu
ríkisins. Verkefnið hefur hlotið
heitið jarðvegsvernd. Markmið
verkefnisins er að afla þekkingar á
jarðvegseyðingu á íslandi. I því
skyni er eyðingin rannsökuð og
leitað aðferða við flokkun jarð-
vegseyðingar og hversu alvarleg
hún er. Auk þess eru reyndar að-
ferðir til að gera kortlagningu á
jarðvegseyðingu sem hagkvæm-
asta.
Breyttar aðstœður.
Á alþjóðlegum vettvangi hafa hug-
tökin sjálfbær þróun (sustainable
development) og sjálfbær landnýt-
ing rutt sér til rúms. í hugtakinu
sjálfbær landnýting felst að nýting
lands gangi ekki á höfðustól nátt-
úrunnar þannig að hver kynslóð
skili landinu í sama eða betra á-
standi og hún tók við því.
Með þeim menningarlega og
viðskiptalega samruna sem nú á
sér stað í Evrópu með EES samn-
ingnum og aukinni samvinnu EB
ríkja fylgja reglur um nýtingu lands
og stefnt er að því að öll landnýting
verði sjálfbær. Samkvæmt þessum
reglum verða íslenskar fram-
leiðsluvörur að teljast „umhverf-
isvænar“ eða „vistvænar". í GATT
samningnum er kveðið á um að
refsitollar leggist á búvöru sem
byggir ekki á sjálfbærum landbún-
aði og framleiðslu byggða á
rányrkju.
Lög um beitarnýtingu og ítölu
eru nú um margt að verða úrelt og
þá ekki síst í ljósi aukinnar þekk-
ingar á jarðvegseyðingu og þeirrar
kröfu landgræðslumanna að
ástand lands með tilliti til jarð-
vegseyðingar verði ráðandi þáttur
við mat á landi (Landgræðsla ríkis-
ins 1991, Sveinn Runólfsson 1990).
Til þess að það sé mögulegt verður
að meta jarðvegseyðingu á þeim
stöðum þar sem ákvarða á nýtingu
beitilands. í framtíðinni munu
kröfur um að nýting úthaga sé
sjálfbær aukast, enda er það eitt af
markmiðum Landgræðslu ríkisins
að öll landnýting sé sjálfbær um
næstu aldamót (Landgræðsla ríkis-
ins 1991). Það er sjálfsögð krafa
almennings að landnýting spilli
ekki landi. Þessi krafa birtist mjög
víða, svo sem í stefnumiðum
stjórnmálaflokka og ríkisstjórna.
Þetta er vitaskuld einnig sjónarmið
allra bænda.
Á undanförnum árum hafa orð-
ið verulegar breytingar á lögum
um framleiðsluhætti landbúnaðar-
ins, m.a. á framleiðslustýringu.
Tryggja þarf að breytingar á land-
nýtingu verði í samræmi við gæði
landsins. Aukin beit á alls ekki rétt
á sér þar sem mikil jarðvegseyðing
á sér stað, eða þar sem hún getur
stuðlað að rofi. Því er aldrei mikil-
vægara en nú að það liggi ljóst fyrir
hvar jarðvegseyðing er svo mikil
að ekki megi auka landnýtingu og
hvar jarðvegsrof telst ekki vera
alvarlegt vandamál. í þessu skyni
eru rannsóknir og kortlagning á
jarðvegseyðingu nauðsynlegur
grunnur.
Flokkun rofs.
Jarðvegseyðing og aðferðir við
flokkun hennar
Til þess að takast á við þau öfl sem
eyða gróðri og jarðvegi þarf skiln-