Prentarinn - 01.01.1966, Qupperneq 9

Prentverk á Akureyri
INNGANGUR.
Það mun löngum verða talið til merkisvið-
burða í sögu landsins, þegar Jón biskup Ara-
son flutti prentsmiðju til Islands og gerð
prentaðra bóka hófst, að vísu þótti sarntíð-
inni ekki meira um það vert en svo, að ár-
talið gieymdist, en talið er að það hafi verið
um 1530.
Sögur fara litiar af íslenzku prentverki
fyrr en Guðbrandur biskup Þorláksson hófst
handa um prentverk og bókagerð á Hólum,
sem óbrotgjarnt mun reynast í íslenzkri
menningarsögu. I fuilar tvær aldir var prent-
verk síðan í Hólastað, unz Norðurland var
svipt biskupsstól, skóla og prentverki í einu
lagi um aldamótin 1800.
Eigi þarf að efa, að margir Norðlendingar
hafa saknað prentverksins, þótt iítt sé þess
getið í heimildum. Fullvíst er hinsvegar, að
þegar frelsishreyfingar íslendinga vakna
undir miðja 19. öldina, er stofnun prent-
smiðju norðanlands eitt með fyrstu málun-
um, sem Norðlendingar efna til samtaka
um. Hafa þeir í senn verið minnugir fornr-
ar frægðar Hólaprents, og fundið að torvelt
yrði að leggja lóð sitt á vogarskál iandsmál-
anna, ef hvergi væri prentverk né blaðaút-
gáfa í landinu utan Reykjavíkur. En útgáfa
landsmálabiaða og rekstur prentsmiðju hefir
löngum verið nátengt hvað öðru, Iiér
nyrðra.
PRENTSMIÐJA NORÐUR- OG AUSTUR-
UMDÆMISINS.
Fyrsti fundur til undirbúnings prentsmiðju-
stofnunar á Akureyri var haidinn 12. des.
1849. Hvatamaður hans og driffjöður í mál-
inu var Björn Jónssov, þá verzlunarmaður á
Akureyri, en hafði áður verið bóndi í Hörg-
árdal og verzlunarstjóri á Sigiufirði. Varð
hann síðan um 30 ára skeið aðaldriffjöðrin
í rekstri prentsmiðju og blaðstjórnar á Ak-
ureyri. Á fundi þessum mættu 14 menn,
tveir prestar, tveir alþingismenn, sem báðir
voru bændur, sex iðnaðarmenn, þrír verzl-
unarmenn og einn þurrabúðarmaður. Sam-
þykktu þeir, að hefja undirbúning að stofn-
un prentsmiðju og efna til samskota í því
skyni. Samskotin tókust vel og fengust inn
1356 ríkisdalir, en gefendur voru 1798, sýnir
það bezt hversu almennur áhugi var á mál-
inu.
Framkvæmdanefnd var kosin á fundi í
janúar 1851, og má teija það ár stofnár
prentsmiðjunnar. Prentleyfi var fengið og
Jóni Sigurðssyni forscta falið að sjá urn
kaup á tækjum þeim, sem til prentsmiðju
þurfti. Komu þau til Akureyrar snemma
sumars 1852. Húsnæði var fengið hjá Birni
Jónssyni í Aðalstræti 50, og stendur það
hús enn. Yfirprentari var ráðinn Helgi
Helgason úr Reykjavík, en fyrsti prentnem-
inn á Akureyri var Friðbjöm Steinsson, síð-
ar bóksali og gagnmerkur borgari í Akur-
eyrarbæ.
I marzmánuði 1853 hóf fyrsta norðlenzka
blaðið, Norðri, hinn eldri, göngu sína, og
nokkru síðar á árinu komu Vikusálmar og
bænir, fyrsta bókin, sem prentuð var á Ak-
ureyri.
Prentsmiðjan var sjálfseignarstofnun og
iilaut heitið Prentsmiðja Norður- og Aust-
ur-umdæmisins. Henni var stjórnað af sjö
manna framkvæmdanefnd, og var fyrsti
formaður hennar og lengi síðan, Jón Thor-
lac'ms prestur í Saurbæ. Var hann meðan
hans naut við einn mestur áliugamaður
nyrðra um viðgang prentsmiðjunnar. Fyrsti
framkvæmdastjórinn varð Björn Jónsson,
varð hann einnig ritstjóri Norðra ásamt
l'RENTARINN
5