Skólablaðið - 01.04.1966, Blaðsíða 9

Baldur Guðlaugsson :
STUTT ÁGRIP AF SÖGU SKÓLANS
Á hausti komanda, eða nánar tiltekið
1. október næstkomandi, eru liðin 120
ár síðan Sveinbjörn Egilsson setti Hinn
lærða skóla T Reykjavik T fyrsta skipti.
STðan hefur skólinn verið eitt helzta
stolt Tslenzkrar þjóðar. Starfsemi hans
nær yfir tTmabil, sem hefur algjöra sér-
stöðu T sögu þjóðarinnar, enda mesti
byltingatTmi á sviði tækni og vTsinda,
sem landsmenn hafa lifað.
Á þessum umrótatTmum hefur skólan-
um fallið það ábyrgðarmikla og vanda-
sama verkefni T skaut að ala upp andleg-
an aðal þjóðarinnar, mennta hann og
þroska. Þetta starf hefur hann leyst af
hendi með hinni mestu prýði. Úr . röðum
nemenda hans hafa fjölmargir forystu-
menn þjóðarinnar komið sfðustu hundrað
ýrin. Sjálf skólaveran hefur vakið nem-
endur til umhugsunar um ýmis þjóðmál,
andleg sem veraldleg. Hun vakti t. d.
þjóðerniskenndina T brjósti ýmissa for-
vfgismanna okkar T sjálfstæðisbaráttunni,
og tendraði með þeim það bál þjóðar-
elsku og baráttuvilja, sem náði hámarki
við stofnun lýðveldisins 1944.
Á sfðari árum hafa að vfsu risið af
grunni hérlendis tveir aðrir menntaskól-
ar, háskóli og ýmsir sérskólar, svo að
M. R. er nú eigi lengur einn T sviðs-
ljósinu. Engu að sfður hefur skólinn
enn um margt nokkra sérstöðu meðal
skóla landsins vegna glæstrar fortTðar
sinnar og "traditiona". Hann var um
langa hrfð æðsta menntastofnun landsins,
og þvf mátti það teljast eðlilegt, að um
stofnunina, kennara og nemendur léki
jafnan nokkur ljómi.
Vormenn fslands hópuðust suður til
ReykjavTkur til náms T skólanum, þar
sem þeir jukust að atgervi, andlegu sem
lfkamlegu. Að loknu námi dreifðust
þessir nemendur út um byggðir landsins,
flestir sem forystumenn á ymsum svið-
um. Skólaveran varð þeim öllum ómet-
anlegur styrkur T baráttunni við kotungs-
hátt landsmanna og stuðlaði mjög að
lausn ýmissa vandamála, sem sköpuðust
við tilkomu nýrra þjóðfélagshátta.
Þáttur skólans T sköpun og viðhaldi
rfkjandi menningar og þjóðerniskenndar
fslendinga verður sennilega seint full
metinn.
Eftirfarandi greinarkorn er aðeins
fátækleg viðleitni til þess að draga fram
í dagsljósið ýmsa merka þætti úr sö^u
skólans T tilefni afmælis hans, sem aður
er getið.
Þótt furðulegt megi teljast, er saga
skólans hvergi til á prenti, og háði það
mjög við öflun heimilda. Við ritun
greinarinnar hefur þvT verið stuðzt við
sundurlausa þætti úr sögu skólans, og
einnig hafa gömul Skólablöð verið höfð
til hliðsjónar.
Menntaskólinn eða Lærði skólinn T
ReykjavTk er T rauninni arftaki skólanna
á Hólum og T Skálholti, sem stofnaðir
voru 1552. Báðir voru skólar þessir
lagðir niður um aldamótin 1800, Skal-
holtsskóli 1785 og Hólaskóli 1801, en T
staðinn stofnaður skóli T ReykjavTk 1787,
Hólavallaskóli.
Árið 1804 var kennsla lögð niður T
Hólavallaskóla, enda var skólahúsið þá
svo hrörlegt, að eigi þótti fært að kenna
T þvT.
Veturinn 1804-1805 var hvergi rek-
inn opinber skóli á fslandi. Með kon-
ungsbréfi frá 14. september 1804 var
stiftamtmanni og biskupi falið að finna