Litli Bergþór - 01.12.1996, Page 19

Kálgarðurinn í Tortu vaxinn háum laufi’iði. Haukadalskirkja
til vinstri og bœjartóftirnar í Tortu ber í Bjarnarfell til hœgri.
sinna og efalaust öll árin við aukinn aðgang að
landsnytjum heimajarðarinnar, með öðrum hætti var
afkoman á Tortu óhugsandi.
Þeir feðgar Guðmundur Eiríksson og Jón sonur
hans, sem jafnan var nefndur Jón á Setbergi eftir að
hann settist þar að, voru báðir viðkynningar góðir og
iéttir í máli.
Aldrei hafði langafi minn viljað láta tala illa um
Tortu sem bújörð þó í raun væri hún bæði lítil og
léleg. Hann sagði að Tortu nafnið væri ekki annað
en afkáralegt auknefni því jörðin hefði heitið
„Laufviðarstaðir á Beinárbökkum". Þetta sagði hann
að sjálfsögðu í gríni, en ég trúi að í bakgrunni hafi
legið sú minning að þarna komst hann vel af og átti
á margan hátt góða daga, m.a. vegna þess að
hann hafði greiðan aðgang að Haukadalslandinu
langt umfram það sem landsnytjar hjáleigunnar
afmörkuðu.
Seinni kona Jóns var Vilborg Jónsdóttir frá
Einholti í Biskupstungum. Hún varfædd árið 1832.
Þeirra fyrsta barn fæddist í Einholti 6. maí 1859.
Fljótlega fer hún að búa á Tortu með langafa
mínum, en á vordögum 1861 flytja þau að Helludal,
búa þar í tvö ár. Þar næst eitt ár í Bryggju sem er
fardagaárið 1863 - 4.
Þá tekur langafi minn sig upp úr Biskupstungum
með allt sitt, bæði fólk og fénað og sest að á
Hvaleyri við Hafnarfjörð. Þessi jörð fylgdi þá
Garðahreppi. Þarna fær hann í leiguábúð
hálflenduna en á hinum hlutanum voru 5 kot, sem
ég ætla að þá hafi verið öll í ábúð. Hann tekst á
hendur þessa búferlaflutninga að nokkru leyti fyrir
áeggjan föður síns, sem þá var orðinn gamall og
blindur, en milli þeirra feðga var góð og varanleg
vinátta.
Ekki kunni hann allskostar við þá fjárgæslu sem
Hvaleyrarjörðin útheimti því þar vartalsverð
flæðihætta frá sjó. Engar sögur fóru af því að þessir
annmarkar jarðarinnar hafi höggvið skorbilda í
bústofn hans, enda var hann víst aldrei orðaður við
slóðaskap og slælega fjármennsku í sínum búskap.
Á Hvaleyri búa þau í þrjú ár 1864 - 7.“í fardögum
1867 losnar í ábúð Setberg, sem einnig var í
Garðahreppi. þangað flytja þau um vorið. Fljótlega
festi hann kaup á jörðinni og þar bjuggu þau þar til
þau urðu ellimóð og hætta búskap og luku sínum
lífdögum í Hafnarfirði.
Segja má að jafnskjótt og þessi hjón voru sest að
á Setbergi voru þau kennd við þennan bæ og svo er
raunar enn þegar þeirra er minnst.
Eftir því sem ég best veit komst þessi langafi minn
alltaf heldur vel af alla sína búskapartíð. Hann átti
efnaða foreldra, og faðir hans stólaði strax mikið á
hann í fjárbúskapnum, því mætti ætla að hann hafi
strax á unglingsaldir átt í séreign fleira af kindum en
almennt gerðist. Slíkt var í þá daga líklegasta leiðin
til efnahagslegs sjálfstæðis.
Þau þrjú ár sem Jón bjó á Hvaleyri urðu honum
áfallalaus í búskap, og þar fjölgaði hann fénu
nokkuð, enda mun hann hafa gengið nokkuð á
sauðastofn sinn þá hann tók sig upp austur í
Biskupstungum. Fargaði þá öllum rosknum sauðum
úr stofninum, e.t.v. mest af því að hann hefir álitið
að þeir yrðu óeirnir í ókenndum högum.
Þegar hann er sestur að á Setbergi fer hann ört
að fjölga fénu, og varð fljótlega fjárríkastur allra
Innnesjabænda. Þó hann alla sína tíð kæmist
heldur vel af, þá efnaðist hann bæði fljótt og vel eftir
að hann gerðist bóndi á Setbergi. Gamla
Setbergstúnið þótti á þess tíma mælikvarða allstórt
og vel grasgefið. Engjablettir voru einnig í landinu
þó í litium mæli væri.
Fjárland á Setbergi var mjög gott, skjólsælt og
kjarngott til beitar.
Jón á Setbergi var víst ekki mjög kirkjurækinn en
komst þó vel af við prestinn í Görðum, enda var
þessi langafi minn maður viðræðugóður og vinsæll.
Eins og áður er komið fram fjölgaði fé hans ört
eftir að hann settist að á Setbergi. Þá tók að
þrengjast þar í högum. Garðakirkja átti bæði slæju-
og beitilönd fjarri kirkjustaðnum, sem að hluta til
mun hafa, fyrr á tíð, verið sellönd frá Gröðum.
Þessi lönd leigði Jón um árabii af Garðapresti bæði
til beitar og slægna.
Að jafnaði voru á Setbergi fjórar kýr í fjósi auk
geldneyta. í geldgripa hópnum sem ekki var stór
voru uxar og þar á bæ nefndir „básgeldingar" til
aðgreiningar frá öðrum geldingum, en langafi minn
var langa ævi þekktur sem gildur sauðabóndi.
Básgeldingarnir voru að jafnaði leiddir á blóðvöll
3ja vetra gamlir, og það gerðist síðsumars áður en
venjuleg sláturtíð hófst.
Þarna var gott búsílag til matfanga og húðin til
skógerðar.
Þó Setbergshagar séu að mestu óbrunnið land
þurftu þeir að smala sínu marga fé vítt um
hraunlendi, sem er býsna skæðafrekt.
Frá því kýr voru leystar út á vordögum var einhver
liðléttingur látinn gæta nautgripanna í haga þartil
Litli - Bergþór 19