Litli Bergþór - 01.12.1996, Blaðsíða 20

Þáttur af Jóni á Setbergi frh.
heima heyskap var lokið. Mest vegna þess að verja
þurfti slægjubletti á útjörðinni, en þar syðra voru
grasnytjar til slægna mjög takmarkaðar.
Hrossaeign á Setbergi var mjög takmörkuð, enda
hrossa- gönguland af mjög skornum skammti.
Vegna hrossfæðar varð sá sem „fór á milli" með
heybandslestina að ganga, þó var heimreiðsla
drjúlöng af Garðaflötum og þar um kring af
leigulandinu, þó enn lengra úr Elliðavatnsengi, en
þar fékk Jón á Setbergi oft léðar slægjur.
Kaupstaðaaðdrættir voru aftur á móti kátlega
auðveldir, því leiðin frá Setbergi í Hafnarfjörð var
aðeins til jafns við eina bæjarleið.
Langafi minn átti að jafnaði 1 - 2 reiðhesta. Ég
veit með vissu að þeir voru vikaliprir og vel tamdir,
og þykir mér gott til þess að hugsa að þessi forfaðir
minn þurfti ekki að ferðast á stampgengu. Móðir
mín mundi vel síðasta reiðhest afa síns,
rauðstjörnóttan, lipran og viðbragðsfljótan.
Gefið á gadd í Jötuhögum í Hrunamannahreppi 19. nóv. '96.
Setbergsmenn smöluðu að jafnaði allt gangandi,
enda mikið af hraunlendi því sem þeir þurftu að
smala á engan hátt hollt hestafótum. Hér á eftir vil
ég greina frá ýmsu öðru varðandi búskaparhætti
Jóns á Setbergi og þá fyrst og fremst því sem sneri
að fjárbúskap hans. Eins og áður er fram komið var
hann mjög nákvæmur og snjall fjármaður.
Hafa verður í huga að á þeim tímum var ullin og
tólgin aðal verðmætin sem sauðfjárbú skilaði, þá
voru ekki enn runnir upp þeir tímar að innlegg dilka
væri undirstaða afkomunnar.
Fastastæða í fjárbúskap fyrri tíma var því
sauðaeign. Þá var mikils um vert að ullarlag þeirra
væri gott. Svo til öll hrútlömb voru gelt í vorsmölun
nema eitt og eitt sem líkleg þóttu sem hrútsefni.
Þau hrútlömb sem ekki komu að í vorsmölun voru
gelt að haustinu.
Langafi minn setti á svo til alla lambgeldinga,
aðeins einn og einn lenti á blóðvelli og þá sem
einhver vanmeta skepna. En hann hafði verið
vandlátur á val lífgimbra. Þær áttu að vera með
breiðan spjaldhrygg og vel holdfylltar á bak, helst
með breiða og framskotna bringu, ullargóðar, m.a.
ullarfylltar innanlæris, því nárabert fé stóð sig mun
verr á beit í vetrarhörkum.
Allt fé á Setbergi í tíð Jóns bjargaðist á útigangi
nema lömb og hrútar. Gemlingum var að sjálfsögðu
beitt, enda var innlokun ekki holl upphafsvist fyrir
verðandi útigöngufé.
Jón á Setbergi hafði engin handahófs vinnubrögð
þegar kom að því á haustnóttum að „sauma fyrir“,
allar þær „bróderingar" þurftu að vera afstaðnar fyrir
Marteinsmessu sem er 11. nóvember. Fyrst er að
telja lambgimbrarnar sem að sjálfsögðu voru allar
fyrir seymdar. Svo saumaði hann fyrir flestar sínar
ær sem voru á 2. vetri, aðeins örfáar þær vænstu
og þroskamestu höfðu hrút á þeim aldri. Þannig
báru flestar hans ær ekki fyrr en 3ja vetra.
Með þessum hætti farnaðist stofninum miklu
betur, og af þessum ungu ám fékk hann mikla og
verðmæta ull. Þar að auki sauðarreyfin þykk og
þelgóð.
Hann saumaði einnig fyrir rosknar ær sem þá
skiluðu þyngri föllum og meiri mör til tólgarinnleggs
við frálag á komandi hausti.
Þótt fyrirseymur finnist ekki lengur fjárhjörðum vil
ég koma nánar að þessu handbragði, sem fyrst og
fremst lýsti smekkvísi Jóns og foreldra hans
gagnvart ýmsu er að fjármennsku laut.“Þegar ég var
að alast upp syðra í Stekk, sem var í sama hreppi
og Setberg var fyrirseymsla enn mjög algeng
varðandi lífgimbrar og einnig með rosknar ær, sem
farga átti haustið eftir.
Mér er enn í fersku minni hve það var til stórra lýta
þegar saumað var fyrir af meiri háttar smekkleysi,
en víða vildi það við brenna.
Oft stagað út á hnútur og læri „leppar"
óhönduglega sniðnir. Auk þess óvandlega saumað,
þá vildi við brenna að ær og gimbrar „lembuðust
með leppnum" eins og sagt var, þar með var
ætlunarverkið allt úr skorðum.
Jón á Setbergi lagði svo mikið upp úr því að þetta
verk væri unnið af traustleika og smekkvísi að lengi
vel vann hann þetta verk sjálfur, og allt til sinna
búskaparloka taldi hann tryggara að fylgjast með
þessu verki úr nálægð.
Móðir mín var víst fljótlega fim með nálina enda
treysti hann henni strax á barnsaldri við þennan
„saumaskap". Hún kenndi mér þessi handtök
meðan ég enn var ungur. Þess vegna þykist ég
enn kunna þessi löngu aflögðu vinnubrögð.
Langafi minn hafði lært handtökin af móður sinni,
en alltaf hafði faðir hans fylgst með verkinu.
Sennilega til að fullvissa sig um að traustleika og
smekkvísi væri örugglega gætt. Eins og fram
kemur áður þá vandaði Jón mjög val á lífgimbrum
og eins þeim hrútum sem blanda átti í stofninn en
þeim var aldrei sleppt í ær fyrr en þeir voru á öðrum
vetri.
Litli - Bergþór 20