Litli Bergþór - 01.07.1997, Qupperneq 26

Vatnsbotninnfrá þvífyrir hlaupið 1929. Hlöðufell í baksýn.
Austurmörk Lambahrauns eru langleiðina austur undir
Hagavatni, en hvar þau eru nákvæmlega er ekki gott að
sjá, því hraunbrúnin sú er alveg sandi orpin. Norðanvert
Lambahraun mun halda áfram að hverfa undir sand á
meðan gamli Hagavatnsbotninn leikur lausum hala.
Fyrirstaða Lambahrauns að vestanverðu hefur verið
ótraust því hraunið er gljúpt og sprungið og vatn hefur að
einhverju leyti átt greiðar leiðir undir það. Áður en
Hagavatn myndaði útföll um skörð Brekknafjalla, hefur
hluti þess runnið undir hraunið til vesturs; sumpart vestur
á Rótasand og aukið Brúará vatni, en sumpart fram á
Innhraunið og Haukadalsheiði. Þetta er meira en ágizkun
og sést af því að fyrir hlaupið 1929 var snöggtum meira
vatn í Brúará og jafnframt féll þá vatn í farveg Stóru-
Grjótár á Haukadalsheiði, sem síðan þornaði upp.
Heillandi öræfaslóð
Tvær leiðir eru að Hagavatni. Sú eldri er af Kjalvegi
innan við Sandá og þaðan að skála Ferðafélagsins við
Einifell. Reyndar kenna ferðafélagsmenn skálann
ævinlega við Hagavatn nú orðið. Stuttur spotti er þar á
milli; oftast hægt að aka á jeppa yfir Jarlhettukvíslina við
skálann og uppá ranann meðfram farvegi Farsins fram úr
Nýjafossgljúfri. Frá brekkurótunum þar ganga flestir
uppá fjallshrygginn eftir götu sem liggur dálítið tæpt inn
með gljúfrinu. Greinilegt er þó af ummerkjum, að sumir
hafa reynt að böðlast á farartækjum sínum upp snarbratta
og grýtta brekkuna til að spara sér sporin.
Þegar upp er komið að stíflustaðnum við Nýjafoss, og
enn fremur þegar gengið upp að hnjúknum fyrir ofan og
austan, blasir við hrífandi útsýni vestur yfir Hagavatn og
inn í kverkina þar sem jökulsporður Eystri
Hagafellsjökulsins er nú um stundir. Hægt var að fara
vestur yfir Farið á göngubrúnni við fossbrúnina og ganga
þaðan vestur með Hagavatni, eða eftir kollum
Brekknafjalla. Þaðan er víða frábært útsýni yfir allt
umhverfið.
Hin leiðin að Hagavatni hefur nýlega orðið til sem
akvegur. Menn hafa að sjálfsögðu gengið sér til
skemmtunar frá Haukadal, inn með Sandfelli, yfir
Innhraunið og þá ýmist uppúr Mosaskarði, þar sem
Línuvegurinn liggur nú, eða tekið stefnuna inn með Fari
og gengið einhversstaðar yfir
Brekknafjöllin. Þannig var til að mynda
farið frá Hlíðarbæjunum áður fyrr, þegar
leitað var kinda í Hagafelli. Þá gengu
menn í einum áfanga inn í Brekkur; gistu
í Brekknakofanum, þar sem
Ögmundarhreysi er nú, og næsta dag var
gengið yfir fjallshrygginn og Hagafell
smalað. Nú er hafður allt annar háttur á
því.
Seint um haustið 1995 ruddi
Landgræðslan vegarslóða af Línuveginum
við Mosaskarð og síðan norðanmegin við
Fagradalsfjall og Brekknafjöllin, allar
götur að stíflustæðinu við Nýjafoss. Þessi
vegur er forsenda þess að hægt sé að
koma bílum og tækjum við, þegar stíflað
verður. Vegna þessa varð samt nokkur
urgur hjá Náttúruvemdarráði og öðmm þeim sem hvergi
mega sjá vegarslóða. Kvartað var yfir því að grjót hefði
ekki verið “fært í fyrra horf’, en þama em stór björg, sem
hrunið hafa ofan úr fjallshlíðinni og sum þeirra höfðu
reyndar komið af sjálfsdáðum vorið 1996. Kannski þarf
að færa þau í fyrra horf.
Vegarslóðinn er vel lagður þar sem hvað minnst ber á
honum undir hlíðum Fagradalsfjalls og Brekknafjalla.
Vegna hans er nú hægt að aka af Línuveginum og þeir
sem ekki em göngufærir, geta nú séð þessa ókunnu
öræfaslóð inn að Hagavatni. Frá þessum vegarslóða sést
vel gamli vatnsbotninn, sem nær ótrúlega langt vestur
með Fagradalsfjalli. Hann er eins og hver önnur grá
eyðimörk allar götur norður að Læmi, smákvísl sem á
upptök sín vestur með jökli og fellur í Hagavatn. Hér
hefur verið mun fegurra um að litast fyrir jökulhlaupin
1929 og 1939 þegar mjólkurhvítt vatnið náði út með
Hagafelli og yfir sandbotninn. í ljósi alls þessa er
ákvörðun umhverfisráðherra óskiljanleg. Hagavatn hefur
verið á faraldsfæti á umliðnum öldum og varla hægt að
segja að það hafi átt sér fastan samastað. Enginn veit
hvenær jökullinn flytur það aftur vestur á bóginn og þá
kaffærir vatnið gamla vatnsbotninn á nýjan leik.
Örnefnið Hagafell
Þessi grein úr Lesbók Morgunblaðsins er byggð á
mun ítarlegri ritgerð sem ég hef samið og verður hluti af
Árbók Ferðafélags Islands árið 1998. Þar mun ég fjalla
um hálendið ofan Biskupstungna. Þar er vikið að þessum
furðulegu ömefnum, Hagavatni og Hagafelli, en
Biskupstungnamenn vita að þar eru ekki framúrskarandi
hagar. Sagan um ömefnið Hagafell er höfð eftir afa
mínum, Gísla Guðmundssynþbónda í Hrauntúni. Hann
hafði hana eftir Ingvari bónda í Laugardalshólum. Sagan
var á þá leið í mjög stuttu máli, að um 1750 eða ef tilvill
20 árum síðar, fékk bóndinn í Haga í Grímsnesi þá
hugmynd að reka 200 fráfærulömb í Hagafell og þá hefur
orðið að reka þau yfir Vestari-Hagafellsjökulinn, því
vatnið girti þá alveg fyrir fellið. Lömbin komu vel fram
gengin eftir sumarið og næsta ár endurtók bóndinn í
Haga reksturinn, en þá með þeim árangri að ekki fannst
tangur né tetur af lömbunum um haustið. Ef þetta er rétt,
hafa þau trúlega lagt á spmnginn jökulinn og farizt.
Litli - Bergþór 26