Fréttabréf Ættfræðifélagsins - 01.10.1997, Blaðsíða 6

móösku að geyma og þar mun því
aðaleldhólfið hafa verið. Umhverfis
eldstæðið, en þó mest í austurendanum,
var að finna litlar holur. Þetta mun vera
merki um að t.d. spýtum hafi verið stungið
niður við eldinn ogþá hefur líklega eitthvað
verið hengt við eldinn. Eflaust hafa föt
verið hengd þar til þerris. Einnig getur
verið að hér sé um að ræða för eftir e.k.
þrífót úr jámi, sem notaður var til að
hengja suðukatla í.
Aldursgreining á þessum skála er erfíð
þar sem hér var ekki að finna nein gjóskulög
og vegna fárra muna sem henta til aldurs-
ákvörðunar eftir formgerð. Niðurstaða úr
kolefnagreiningu liggurenn ekki fyrir. Vel
getur verið að skálamir tveir hafi verið
samtíma, en þó tel ég líklegra að svo hafi
ekki verið. Viðþekkjum a.m.k. engin ömgg
dæmi um tvo samtíma skála á sama bæ hér
á landi. Ef við gemm ráð fyrir að þeir hafi
ekki verið samtíma, þá leikur vaf á því
hvor skálinn sé eldri.
Það sem helst greinir þessa skála að,
er að stærð skála 1 er mun meiri, jafnframt
því sem hann hefur verið lengur í notkun ef
dæma á eftir þykkt gólflaga. Engar aðrar
samtíma byggingar er að finna á rann-
sökuðum svæðum í næsta nágrenni við
skála 2. Hins vegar er að fínna yngri viðbyggingar við
skála 2.
Það verður því að teljast líklegast að skáli 1 sé
eldri en skáli 2 og þar með forveri hans. Því mætti vel
hugsa sér að skáli 1 sé fyrsti skálinn á staðnum, þ.e.
skáli landnámsmannsins. Menn hafa þurft að koma
sér þaki yfír höfúðið sem fyrst og hafa þess vegna
ekki verið að reisa miklar byggingar í öndverðu.
Fljótlega hefur verið hafíst handa um að byggja
varanlegri og vandaðri skála. I ffamhaldi af þessari
kenningu er tvennt varðandi eldri skálann sem kemur
upp í hugann.
I fyrsta lagi vekur staðsetningin nokkra furðu.
Skálinn er neðst í brekku móti suðri, sem verður að
teljast eðlilegt, en þama mun hafa verið mjög votlent
enda mýri skammt undan. Hvers vegna menn hafa
valið þennan stað er undarlegt, enda líklegt að harla
blautt hafi verið bæði inni í skálanum og utan við hann,
sérstaklega á vorin. I jarðlögum þama má sjá mikið
af mýrarrauða. Yngri skálinn er hins vegar efst uppá
hryggnum þar sem núverandi hús standa. Þar hefur
verið mun þokkalegra að hafa hús.
I öðm lagi er kvamarsteinninn nokkur ráðgáta.
Það er ótrúlegt að mönnum hafí dottið í hug að gera
kvamarstein úr þessu efni. Kom sem hefur verið
malað með þessum steini hefur orðið fullt af hörðum
steinkomum. Tilgáta mín er að menn hafi fljótlega
hætt að nota steininn enda ekki hirt um að flytja hann
í nýja skálann. Til gamans vom grafaramir að gantast
með þá skýringu,að landnámsmaðurinn hafi gleymt
kvöminni sinni heima þegar hann flutti til íslands.
Hann hafi þurft að bæta úr þessu í hið snarasta en
vegna ókunnugleiks síns á landinu þá hafi hann ekki
fundið betri efnivið en dólerítið, til að gera úr kvömina.
Varla hefur verið laust við að sumir hafi fengið
heimþrá, þegar þeir hafa setið í rökum skálanum og
japlað á graut sem hefur verið harður undir tönn og
hætt við að einhverjar tennur hafi brotnað.
Að öllu gamni slepptu verður að telj ast líklegast að
minni skálinn sé eldri forveri hins stærri.
Lokaorð
Uppgreftri á Bessastöðum er ekki lokið enn. Enn
liggur þó ekki fyrir hvar verður ráðist í framkvæmdir
næst og þar með hvaða svæði þarf að rannsaka með
uppgreftri. En óneitanlega verður spennandi að grafa
innan húsagarðsins (sjá mynd 1), því þar er að finna
framhald skála 1. Þar með fengist einnig betri tenging
milli þeirra svæða sem þegar eru grafin allt í kring.
6