Fréttabréf Ættfræðifélagsins - 01.03.2002, Síða 4

Fréttabréf ættfræðifélagsins í mars 2002
Sigurður Líndal í rœðustól.
Laungetnir menn stóðu að baki skilgetnum. Á
ýmsum stöðum í Grágás eru þeir ekki taldir arfgeng-
ir, ef móðir þeirra er ekki „mundi keypt“. Það virðist
hafa verið þannig upphaflega, að laungetnir menn
hafi engan arf tekið, en síðar hafi það breyst. Og við
sjáum þróunina í þá átt að laungetnum er skipað
aðeins nær þeim, sem skilgetnir eru og er ástæðu-
laust að fjölyrða um það. það var langt fram á síðustu
öld, sem óskilgetið barn hafði ekki sömu réttindi og
skilgetið barn.
Um ættarréttindi þræla þarf kannski ekki að ræða
mikið. Um þau eru ýmis ákvæði í Grágás og af þeim
má ráða að þýborin börn hafi notið takmarkaðra
ættarréttinda, tekið lægstu niðgjöld og ekki tekið arf.
Barn sem frjáls kona átti með þræli var ekki arf-
gengt. Nokkurt álitamál er hversu útbreitt þrælahald
hafi verið á íslandi.
En svo voru tengsl, sem ekki voru bundin blóð-
skyldleika, en skiptu ekki síður máli, en þau voru
mágsemd og guðsifjar.
Mágar sem mægðir eru í fyrsta lið, voru að sumu
leyti taldir til ættarinnar. Meðal annars mátti ryðja
slíkum manni úr dómi.
Guðsifjar voru tengsl tveggja manna, þar sem
annar hafði skírt hinn eða barn hans eða haldið undir
skírn, prímsigningu, eða undir biskups hönd, en þar
er átt við fermingu. Þetta var kallaður andlegur
skyldleiki og er úr kirkjuréttinum.
Að lokum má nefna fóstbræðralag sem eru eins-
konar ættartengsl, það táknaði samband tveggja manna
eða fleiri, byggt á samningi, stofnað til gagnkvæms
trausts og var jafnað til skyldleika þeirra á milli. Við
þekkjum ýmis dæmi úr Islendingsögunum um þetta.
Slík bræðrabönd þekktust innan víkingaherja.
Að lokum er rétt að minnast á Landnámabók.
Hvers vegna var þessi upptalning landnámsmanna,
forfeðra þeirra og niðja tekin saman. Sagnfræðingar
hafa bent á að menn hafi þurft að þekkja ætt sína vel
til að sanna eignarétt að löndum. Menn þurftu að vita
hvemig háttað var eignarheimildum, meðal annars
geta rakið þær til landnámsmanna. Ef til vill hafa
frumdrög Landnámabókar verið eins konar ígildi
afsals- og veðmálabóka nútímans. Menn byrja að skrá
í hagnýtum tilgangi, síðan kemur að því að menn hafa
gaman að þessu og finnst þetta fróðlegt og skemmti-
legt og auka við sögum, vísum og öðm fróðleiksefni.
Nú var ekki eingöngu svo að ættin hefði hlutverki
að gegna að lögum, heldur er hún elsti félagsskapur
manna og eldri en lögin og ættarböndin voru ekki
aðeins réttarsamband heldur ekki síður siðferðilegt
samband milli fólks.
Og ættin tók yfir hvort tveggja, bæði móður og
föður frændur. því er þetta tekið fram, vegna þess að
svo hafði ekki alls staðar verið. í sumum
þjóðfélögum mun hafa verið eingöngu föðurættin og
Ný ættfræðibók:
Ljótsstaðaætt
Nýlega hefur verið gefin út bókin Ljótsstaðaœtt, sem er niðjatal hjónanna Sigmundar Pálssonar 1823-1905
og Margrétar Þorláksdóttur 1823-1893. Þau bjuggu lengst af á Ljótsstöðum á Höfðaströnd í Skagafirði.
Sigmundur var fæddur á Ljótsstöðum, en Margrét fæddist á Vöglum á Þelamörk í Eyjafirði. Alls eignuðust
þau 8 börn og allstór ættbogi er frá þeim kominn.
Bók þessari er skipt í þrjá aðalkafla. 1. Niðjatal hjónanna, sem er framsett á hefðbundinn hátt. 2. ýmis fróð-
leikur um ættina svo og Ljótsstaðabýlið. 3. Um foreldra og framættir hjónannna. Ritið er skemmtilega uppsett,
nkulega myndskreytt, í því er fólginn mikill fróðleikur um Ljótsstaði og ættina, er við býlið er kennt. Útgefandi
er „Ritnefnd Ljótsstaðaættar“. Guttormur V. Þormar, verkfræðingur, annaðist heimildasöfnun og bjó til prentunar.
Þakkarvert er þetta framtak Ljótsstaðamanna. Verkið er til fyrirmyndar og er hvatning fyrir þá er vilja taka
sig saman og gefa út niðjatöl forfeðra sinna án þess að leita að stórum útgefendum.
Stjórn Ættfræðifélagsins óskar ritnefndinni til hamingjum með árangurinn.
Bókin sem er um 280 bls. kostar aðeins 4.000 krónur og fæst hjá Guttormi V. Þormar í síma 553 6959.
Á.J.
http://www.vortex.is/aett
4
aett@vortex.is