Fréttabréf Ættfræðifélagsins - 01.12.2008, Blaðsíða 6

Fréttabréf Ættfræðifélagsins í desember 2008
Reykjavíkurakademían lagði til stóran og bjartan sal fyrir niálþingið með stórkostlegu útsýni yfir flóann.
þær enn lengra en í sjötta lið sem hefur trúlega þótt
virðulegt, að jafnaði, og var líklegt til að vekja traust
og afla álits.
Það má segja um Island á fyrstu öldum byggðar í
landinu að umtalsverð ættarþekking hafi verið öllum
nauðsynleg. Hið fyrsta sem var skráð á skinn hér-
lendis voru lög, ættvísi og þýðingar helgar
Kirkjan og ættfræði
Eins var kirkjunni akkur í góðri ættfræðiþekkingu
þegar kvisast tók um meinbugi, of náinn skyldleika,
í hjónabandi sem til skyldi stofnað eða var þegar
stofnað. Forkólfar kirkjunnar gerðu jafnvel kröfur um
þekkingu á skyldleika í sjötta og sjöunda lið og var
líklega gengið eftir slíku við efnafólk sem stofnaði
til hjónabands því að kirkjan veitti undanþágur og
greiða varð gjöld. Voru greidd leyfisgjöld í lögréttu
fyrir skyldleika væntanlegra hjóna sem skyld voru
að fimmta og sjötta lið, eða sexmenningar eða skyld
að sjötta og sjöunda lið. Arið 1215 ákvað kirkjuþing
að miðað skyldi við fimmmenninga um leyfisveit-
ingar og ákveðið var að algerir meinbugir miðuðust
við skyldleika að fjórða og fimmta lið og var þessu
komið á hérlendis 1217. Enn var slakað til árið 1235
og leyft að hjónaefni sem skyld væru að 4. og 5. lið
mættu eigast og var það tekið upp á Islandi ekki síðar
en með kristinrétti 1275.3
A síðmiðöldum máttu því karl og kona sem áttu
sömu langalangömmu og -afa ekki ganga í eina sæng,
ella lágu við há sektagjöld. Mektarmenn sem áttu
eignir hljóta að hafa aflað sér ættartalna og gaum-
gæft skyldleika þegar kom að hjúskaparstofnun. Þess
vegna kemur á óvart að deilur skyldu geta orðið um
slíkt eins og gerðist td. þegar Jón lögmaður Sig-
mundsson stofnaði til hjónabands með Björgu Þor-
valdsdóttur árið 1497.4
Pólitískt mikilvægi ættgöfgi
Annað mál eru svo hugmyndir um ættgöfgi og blátt
blóð. Gissur hvíti taldist þremenningur við Ólaf
konung Tryggvason og hefur það líklega skipt Mos-
fellinga og Haukdæli miklu máli. Enn merkilegra
þótti að Jón Loftsson taldist dóttursonur Magnúsar
konungs berfætts. Konungablóð var mikilvægt og
Ari fróði þóttist geta rakið ætt sína í 38 liði, allt aftur
til Yngva Tyrkjakonungs, sem átti víst heima í Litlu-
Asíu, og til Njarðar og Freys. Ætlandi er að hann hafí
talið að þessir forfeður sínir hafi orðið guðir en aðrir
voru konungar. Ari taldi sig áttunda mann frá Óleifi
hvíta sem var sagður konungur yfir Dyflinni og getur
sú ættrakning verið rétt.5 Mun Ari hafa verið goð-
orðsmaður eða goði og það er varla vafamál að meðal
þeirra var jafnan lögð áhersla á göfugan uppruna og
blátt blóð.
Nú höfum við líklega flest þá hugmynd urn þjóð-
veldið fyrir 1180 eða svo að það hafi verið samfélag
manna sem vildu ekki hafa yfir sér konunga og að
gætt hafi valdajafnvægis meðal margra smágoða og
að munur goða og stórbænda hafi ekki verið inikill.
Þetta þarf samt ekki að stríða gegn því að goðar hafi
lagt áherslu á blátt blóð. Það taldist tæplega æskilegt
að hvaða stórbóndi sem væri gæti orðið goði; hann
varð að tengjast blóðböndum þeim sem töldust hafa
blátt blóð í æðum. Þórður á Staðarfelli, faðir Sturlu
í Hvammi (1116-1183), varð goði en var ekki sonur
goða. Hann var hins vegar fjórði maður frá Snorra
goða, mas. um tvo kvenleggi. Bóndasonurinn Þorgils
Oddason (d. 1151), sá sem deildi við Hafliða Másson,
varð líka goði og hann var dóttursonur goða.
Þá hafði fólk trú á því að viss gæfa fylgdi ákveðn-
um ættum. Kemur fram að gæfa sumra goða og ættar
þeirra var svo mikil að öðrum þýddi lítt að keppa við
þá. Spyrja má hvort þetta sé ekki framandi á okkar
3 Lúðvík Ingvarsson, Goöorö og goöorösmenn I (Egilsstöðum 1986), 266-67; Jón Jóhannesson, tilv. rit, 210, 221.
4 Gunnar F. Guðmundsson, íslenskt samfélag og Rómakirkja. Kristni á íslandi II. Ritstj. Hjalti Hugason (Reykjavík 2000),
259-60.
5 íslendingabók, Landnámabók. íslenzk fornrit I. Útg. Jakob Benediktsson (Reykjavík 1968), 27-8.
http://www.ætt.is
6
aett@aett.is