Fréttabréf Ættfræðifélagsins - 01.12.2008, Blaðsíða 16

Fréttabréf Ættfræðifélagsins í desember 2008
Agnar Hclgason fjallaði um landfræðilegt ætterni,
fólkstlutninga Islendinga síðastliðin 300 ár og þýðingu
þeirra fyrir erfðamengi íslendinga.
þeirrar kynslóðar sem fædd er á bilinu 1910-1935
sést að myndin er svipuð, ekki síst á Norðurlandinu.
Þó er aðeins meiri hreyfing á fólki. Þar kemur einnig
fram þéttbýlismyndun. Það sést, segir Agnar, á því
að á sama stað, bæði á Akureyri og í Reykjavík, eru
aðfluttir íbúar sem eiga sér áa alls staðar að á landinu.
Margt fólk flytur til Reykjavíkur og dregur með sér
ættir frá öllu landinu og þar verður blöndun og hræri-
grautur ætta. Ættir þessarar kynslóðar liggja alls stað-
ar að á landinu. Ef litið er á nýjustu kynslóð Islend-
inga, kynslóð sem fædd er á bilinu 1970-1995, sýna
rannsóknir Agnars að ættir þeirra liggja alls staðar að
af landinu þegar litið er á Reykjavík meðan vel yfir
50% ætternisins er enn af sama svæðinu fyrir norðan.
Af þessu, segir Agnar, má draga þá ályktun að Norð-
lendingar voru ekki mikið á hreyfingu í fortíðinni.
Rannsóknin beindist fyrst og fremst að því að
vita hvað þetta þýddi fyrir erfðamengi Islendinga.
Spurt var hvort einhver erfðafræðilegur munur væri
á héruðum og svæðum á Islandi? Hvort einhver
erfðafræðilegur munur sé á t.d. Norðlendingum og
Vestfirðingum? Svarið er já, segir Agnar, það er
erfðafræðilegur munur. Hann er mjög lítill, en hann
er merkjanlegur og hann er marktækur. Þessi munur
er, samkvæmt Agnari, til staðar vegna þess að fólk
var ekki mikið á ferðinni í fortíðinni. Hann skoðaði
erfðafræðilegan mun á fólki eftir sýslum á íslandi.
Hann iitbjó erfðafræðilegt ættartré, notaði eingöngu
erfðafræðileg gögn, enga ættfræði, til þess að skoða
muninn á fólki eftir sýslum á Islandi. Svo notaði hann
ákveðna tölfræðilega aðferð til þess að taka þennan
mun og búa til ættartré, sem er endurreist á þessum
erfðagögnum.
Erfðafræðin endurskapar landakort af íslandi.
Erfðafræðin, segir Agnar, skiptir landinu upp í þrjú
megin svæði: Einn ættleggur spannar Gullbringusýslu,
Árnessýslu, Skaftafellssýslurnar og Rangárvallasýslu,
þ.e. Suðurlandið. Annar ættleggur tekur yfir Múlasýsl-
urnar, Þingeyjarsýslurnar, Eyjafjarðarsýslu, Skaga-
fjarðarsýslu og Húnavatnssýslurnar. Erfðafræðin end-
urskapar í rauninni landakort af íslandi og skiptir land-
inu upp í þrjú meginsvæði. Erfðafræðin og ættfræðin
eru þarna að segja nokkurn veginn sömu söguna, að
fólk var ekki mikið á ferðinni í fortíðinni.
Agnar komst að því að ýmsar athuganir styðja
þetta m.a. dreifing nafna eftir landshlutum. Hann
hafði upphaflega skoðað dreifingu nafna í manntal-
inu 1845 og athugaði þá nöfn sem sýna sérstaklega
mikinn mun á milli landsvæða. Eitt af því sem hann
athugaði voru nöfn sem byrja á Aðal-, Aðalbjörg,
Aðalheiður og Aðalgeir... Þau nöfn voru nær ein-
göngu á Norðausturlandi. Það segir, grínaðist Agnar
með, kannski eitthvað um það álit sem fólkið þar hef-
ur á sjálfu sér. Nafnið Lilja fann hann nær eingöngu
á Norðvesturlandi og nafnið Guðbrandur er langal-
gengast á Vesturlandi. Sama gilti um nafnið Halla
sem er nær eingöngu bundið Suðvesturlandi.
Hvers vegna sýni ég ykkur þetta?, spurði Agnar
Jú, vegna þess að það er landfræðilegur munur ekki
bara erfðafræðilegur og ættfræðilegur munur og
menningarlegur. Nöfn fylgja nokkurn veginn sömu
farvegum og genin. Nöfn ganga í erfðir og hafa ætt-
fræðilega tengingu. Menn hafa tilhneigingu til þess
að skíra böm sín eftir foreldrum sínum. Þess vegna
sjáum við svona mynstur.
Annað sem rannsóknir Agnars beindust að var að
nota íslendingabókina til að finna út að hve miklu
leyti Islendingar hefðu verið matrilokal eða patri-
lokal, þ.e. hvort þeir hefðu frekar haft tilhneigingu
til þess að setjast að nálægt uppeldisstöðum kon-
unnar eða mannsins. Spumingin var: Flytur konan
inn á heimili karlsins eða flytur kailinn inn á heimili
konunnar? Eða flytja þau bara á stað sem tilheyrir
hvorugu? Til þess að svara þessari spumingu var ann-
ars vegar rannsakaður kvenleggurinn og hins vegar
karlleggurinn.
Oddur Helgason sótti sér fróðleik um hið landfræðilega
ætterni í smiðju Agnars Helgasonar.
http://www.ætt.is
16
aett@aett.is