Fréttabréf Ættfræðifélagsins - 01.12.2008, Blaðsíða 15

Fréttabréf Ættfræðifélagsins í desember 2008
Agnar Helgason, líffræðilegur mannfræðingur, hélt erindi um ættfræðilegar rannsóknir á erfða-
sögu íslendinga. Hér fer á eftir lausleg samantekt ritstjóra á erindi hans:
Ættfræðilegar rannsóknir
á erfðasögu Islendinga
Agnar Helgason er líffræðilegur mannfræðingur.
Hann skýrði hugtakið fyrir málþingsgestum og sagði
að það að vera líffæðilegur mannfræðingur væri að
nota erfðafræði til þess að skýra sögu mannhópa,
skýra sögu okkar tegundar og sögu einstakra hópa
innan okkar tegundar. Doktorsverkefni Agnars fjall-
aði m.a. um uppruna Islendinga, þar sem hann notaði
erfðafræði til þess að reyna að varpa ljósi á uppruna
íslendinga og sýndi fram á það að konurnar í land-
námshópnum hefðu aðallega verið frá Bretlandseyj-
um og karlarnir aðallega frá Skandinavíu.
í verkefninu notaði hann erfðafræði til þess að
upplýsa um ættfræði. Það var meginintak rannsókna
hans. Hann gat þess að það væri svolítið sérstakt að
vera á stað eins og Islandi og að vinna fyrir fyrirtæki
eins og íslenska erfðagreiningu þar sem við höfum
alveg gríðarlega miklar upplýsingar um ættfræði ein-
staklinga en bara til mjög skamms tíma.
Agnar gat þess að íslendingabók væri mjög heil-
stæð og góð heimild aftur til svona 1650. En það
þýddi lítið að vinna kerfisbundið með hana sem
heimild til þess að upplýsa um sögu þjóðarinnar. En
aftur til 1650, sagði Agnar, þá getum við lært mjög
mikið um það hvernig samspilið er á milli erfðaupp-
lýsinga og ættfræðilegra upplýsinga. Af þeim ástæð-
um sagðist hann hafa notað íslendingabók til þess að
átta sig á hvað ættfræðilegar upplýsingar einar og sér
geta sagt okkur um sögu þjóðarinnar.
Agnar fjallaði í erindi sínu aðallega um fólksflutn-
ingasögu íslendinga síðastliðin 300 ár og notkun á
ættfræðilegum gögnum til þess að varpa ljósi á þessa
sögu.
í fólksflutningarannsókninni voru allir einstakling-
ar í Islendingabók flokkaðir eftir sýslum og landinu
skipt upp í 21 sýslu. Reynt var að staðsetja hvern
einasta íslending í einni af þessum 21 sýslum eftir
því hvar viðkomandi einstaklingur bjó eða fæddist.
Agnar lýsti því hvemig þessar upplýsingar eru síðan
notaðar til þess að rannsaka fólksflutningasögu fslend-
inga. Skilgreint var hugtak sem kallað var landfræði-
legt ættemi. Hann tók sem dæmi forfeður sína fimm
kynslóðir aftur í tímann. Með vitneskju um það hvar
þessir einstaklingar bjuggu var hægt að staðsetja flesta
þeirra í Islendingabók. Þannig fékkst vitneskja um það
hvar forfeður hans og formæður vom á landinu fimm
kynslóðir aftur í tímann. Þá sást t.d. að heill leggur
formæðra og forfeðra tilheyrir Eyjafjarðarsýslu og að
annar leggur tilheyrir Snæfellsnessýslu og Dalasýslu.
Þannig sá Agnar nákvæmlega í hvaða hlutföllum
hann var ættaður frá hinum ólíku sýslum íslands. Það
kallar hann sitt landfræðilega ætterni fimm kynslóðir
aftur í tímann. Þar sést hversu dreifðir forfeður hans
og formæður voru og þar af leiðandi hversu miklir
fólksflutningar em á bak við hann og bak við þessa
sögu hans.
Rannsóknin fólst svo í að taka saman samskon-
ar upplýsingar fyrir alla íslendinga. Hópurinn sem
rannsakaður var voru allir íslendingar fæddir eftir
1850. Þeim var skipt í fimm hópa eftir fæðingar-
ári og tímanum skipt niður í 25 ára bil. Skoðað var
landfræðilegt ætterni hvers hóps fyrir sig, þessara
kynslóða íslendinga. Þegar skoðað var landfræðilegt
ætterni t.d. allra þeirra sem fæddir voru eða bjuggu í
Eyjafjarðarsýslu 1850-1875 kom í ljós, þegar athug-
aðar voru fimm kynslóðir forfeðra, hvernig áar þeirra
dreifðust um landið. Um það bil 60 % af áum þeirra
sem fæddust á bilinu 1850-1875 fæddust líka í Eyja-
fjarðarsýslu og restin er meira og minna úr nærliggj-
andi sýslum. Eyfirðingar höfðu, segir Agnar, kynslóð
eftir kynslóð eftir kynslóð, tilhneigingu til þess að
finna sér mann eða konu ur nærliggjandi eða sömu
sýslu, setjast þar að og eignast sín börn. Eyfirðingar
voru ekki á neinu flakki.
Norðlendingar höfðu. segir Agnar, meiri tilhneig-
ingu til þess að vera á sínum stað en aðrir, en sama
grunnmynstur má þó sjá fyrir flest landsvæði. Aar
þeirrar kynslóðar sem fædd var á bilinu 1850-1875
voru að mestu á sínum stað og fluttu lítið. Fólk var
ekki mikið á ferðinni í fortíðinni.
Rannsóknin sýndi einnig að þegar litið er á áa
Það er, samkvæmt Agnari, munur á kynslóðabilinu í
kvenleggjum og karlleggjum. Að jafnaði eru kariarnir
eldri en konurnar í hjónabandinu. Karlleggurinn er
m.ö.o. lengri en kvenleggurinn. Mcðalkynslóðabilið í
kvenleggjum er uni 32 ár en meðalkynslóðabilið í karl-
leggjum er rúmlega 35 ár þegar miðað er við tímabilið
1698 til 2000.
http://www.ætt.is
15
aett@aett.is