Fréttabréf Ættfræðifélagsins - 01.12.2008, Blaðsíða 11

Fréttabréf Ættfræðifélagsins í desember 2008
einn áhugaverðasti dómur um friðhelgi einkalífsins
sé mun eldri. en sá dómur fjallaði einmitt um ætt-
fræðiupplýsingar. Málsatvik voru þau að ritstjórar
bókarinnar Læknar á Islandi vildu að í upplýsingum
um fjölskylduhagi þeirra lækna sem hefðu ættleitt
börn sín kæmu einnig fram nöfn foreldra barnanna.
A því eyðublaði sem sent var út til lækna við efnis-
öflun í bókina var gert ráð fyrir að fyllt væri út í lið
um nöfn foreldra kjörbarna. í þeim tilfellum þar sem
ekki var fyllt út í þennan reit öfluðu ritstjórarnir sjálf-
ir upplýsinga frá Hagstofu Islands, þar sem þessar
upplýsingar lágu fyrir. Ritstjóramir báru fyrir sig að
þeir væru höfundar verksins, hefðu ritfrelsi og vildu
hafa upplýsingar sem réttastar, „enda væri hér um
að ræða ættfræðirit og ætt manns, en ekki einkamál
hans.“ eins og sagði orðrétt í dómnum. Hér væri um
að ræða upplýsingar sem væru opinberar og hægt að
nálgast hjá opinberri stofnun.
Dómari héraðsdóms taldi hins vegar að eðli ætt-
leiðingar, þar sem tengsl við foreldra rofnar og
stofnað til tengsla við nýja foreldra, væri „nokkurt
viðkvæmnismál þeirra, sem hlut eiga að máli, og tengt
persónulega einkalífi, enda tilkoma hennar með marg-
víslegu móti.“ Því var haldið fram að einstaklingurinn
ætti sjálfur að ákveða hvernig með þessar upplýsingar
væri farið. Dómarinn taldi því að stefnandi hefði rétt
á að meina birtingu á nöfnum kjörforeldra og var sú
niðurstaða staðfest í Hæstarétti. Raunar taldi Hæsta-
réttur að stefndi hefði rétt til þess sem kallað er „þagn-
arvernd einkalífsins“, en það hugtak var ekki til staðar
í lögum þegar dómurinn var kveðinn upp árið 1968.
Þetta er því all merkilegur dómur og mun vera sá eini
sem tekur til birtingar ættfræðiupplýsinga.
Það er margt athyglisvert sem kemur fram í þessu
máli og varðar hefðbundin deiluatriði um friðhelgi
einkalífsins. Hér kemur strax fram ágreiningur um
hvað teljist vera opinber gögn og hvort upplýsing-
ar sem geymdar eru hjá opinberri stofnun og öllum
aðgengilegar verðskuldi einhverja vemd. í þessu
samhengi má benda á að opinber vettvangur getur
verið mismunandi opinber ef svo má að orði komast.
Meira þarf að hafa fyrir því að nálgast upplýsingarnar
hjá Hagstofunni en þegar hægt er að fletta þeim upp
í útgefinni bók eða ef þær birtast í fjölmiðlum. Þá er
hér ágreiningur um það hvort upplýsingar sem eru
í einhverjum skilningi opinberar, eins og umræddar
upplýsingar hjá Hagstofunni, geti jafnframt verið
viðkvæmar upplýsingar. Loks birtist í þessu máli tog-
streita sem oft hefur komið upp milli tjáningarfrelsis
eða ritfrelsis annars vegar og friðhelgi einkalífsins
hins vegar.
Ættampplýsingar em almennt álitnar opinberar
hér á landi. Fjölmörg fræðirit hafa verið gefin út um
ættir fólks og markmiðið er auðvitað að reyna að hafa
upplýsingamar um skyldleika fólks og tengsl sem
réttastar. Spurningin er hins vegar hvað nákvæm-
lega eigi heima í slíkum ættartölum. Hvað em ætt-
arupplýsingar? Getur það verið einkamál hverjir
Nú er orðið sífellt auðveldara að safna persónulegum
gögnum og koma fyrir í öflugum gagnagrunnum og
nýir möguleikar til eftirlits hafa opnast. Með aukinni
vinnslu persónuupplýsinga hafa vaknað áleitnar spurn-
ingar um mögulega misnotkun viðkvæmra upplýsinga
og hvernig best sé að vernda friðhelgi einkalífsins. Þetta
sagði Salvör Nordal í erindi sínu um ættfræðiupplýsing-
ar og persónuvernd.
em foreldrar manns til dæmis þegar kjörbörn eiga í
hlut? Hvað með annars konar fjölskyldutengsl? Með
flóknari fjölskyldumynstrum og tæknifrjóvgunum
getur samskonar spurningar vaknað og í ofangreind-
um dómi.
Við þetta bætist að friðhelgi einkalífsins er skilin
ólíkum skilningi í ólíkum samfélögum. Hér á Islandi
hefur ríkt samkomulag um ættarupplýsingamar og
kannski fáir sem fetta fingur út í ættartöl eða starfs-
töl. En þessi skilningur á friðhelgi einkalífsins er ekki
endilega sá sami í öðmm samfélögum. Þetta upplifa
margir sem flytjast til íslands og fá íslenska kennitölu
en hún inniber ákveðnar persónuupplýsingar sem
sumir vilja kannski halda fyrir sig, og margar aðrar
persónuupplýsingar em afar aðgengilegar svo vægt
sé til orða tekið. Ef við höldum áfram með ættar og
starfstölin þá má spyrja hvort við getum neitað að
vera með í þessum tölum. Eftir því sem útlendingum
fjölgar hér á landi kunna slíkar spurningar að verða
áleitnari og einnig gætu komið önnur viðmið um
hvaða upplýsingar eigi að vera í slíkum tölum.
n.
En víkjum nú að eðli persónuupplýsinga. I víðasta
skilningi eru persónuupplýsingar allar þær upplýs-
ingar sem hægt er að tengja við tiltekna manneskju.
Þennan skilning er til dæmis að finna í persónuvemd-
arlögunum. I þrengri skilningi eru persónuupplýsing-
http://wvvvv.ætt.is
aett@aett.is