Tímarit Þjóðræknisfélags Íslendinga - 01.01.1943, Blaðsíða 76

52
TÍMARIT ÞJÓÐRÆKNISFÉLAGS ÍSLENDINGA
Bera þær það með sér hve vel hann
kann að meta hinn forna skáldskap,
hina dýru hætti og kenningarnar.
Síðar verður honum þetta oft að um-
hugsunarefni og þegar hann t. d.
tekur Þórsdrápu (Skírnir 1924), þá
ræðst hann vissulega ekki á garðinn
þar sem hann er lægstur, né heldur
þegar hann skýrir Hallmundarkviðu
(Skírnir 1935). Fleiri vísnaskýring-
ar liggja eftir hann (t. d. Skírnir
1928) og oftar en einu sinni vendir
hann til baka til þeirra Egils og
Kormáks (“Um nokkrar vísur Egils,”
Skírnir 1925, “Hversvegna orti Egill
Höfuðlausn”? Skírnir 1933; um Kor-
mák: “Skáld hjartans”, Lesb. Mbl.
26. febr. 1939). Þá má ekki gleyma
smágrein um “Snorra Sturluson í
Ijósi tveggja vísna hans” (Skírnir
1941). “Um kenningar” skrifar hann
í Skírni 1934 og um “Töfra bragar-
háttanna” í Skírni 1938.
Af öðrum greinum um fornbók-
mentirnar er helst að nefna “Lang-
minni” í Festskrift til Finnur Jóns-
son (1929), “Lífsskoðun Hávamála
og Aristotelesar” (Skírnir 1929), og
“Lífsskoðun íslendinga til forna”
(Tímarit Þjóðræknisfélags íslend-
inga 1930).
f viðbót við það, sem þegar er sagt
um nýju bókmentirnar má ekki láta
þess ógetið að Guðmundur hefir,
síðan hann tók við ritstjórn Skírnis
1905, verið einhver hinn áhrifamesti
ritdómari landsins (fyrstu ritfregn
sína skrifaði hann 1902 um Vestan
hafs og austan eftir Einar Hjörleifs-
son), en þó sé eg, er eg nú lít yfir
ritaskrá hans, að ritfregnir hans eru
færri að tölu en eg hafði gert mér í
hugarlund. Hef eg áður drepið á
það að hann dæmi venjulegast bæk-
ur frá sjónarmiði höfundanna sjálfra,
samkvæmt skoðunum þeim, sem hann
hefir sett fram í Den sympatiske
Forstaaelse. Það vill líka til að Guð-
mundur hefir átt andlega samleið
með öndvegishöfundum íslenskum
alt þar til H. K. Laxness þverbraut í
bága við samtíðar-stefnurnar í Vef-
arinn mikli frá Kasmir (1927). Þá
bók skildi Guðmundur ekki með sín-
um venjulega samúðarskilningi, enda
kvað hann upp úr með það í ritdómi,
sem er hinn gagnorðasti á íslenska
tungu: “Vélstrokkað tilberasmér”
(Vaka 1927).
Loks skal á það minst að Guð-
mundur hefir samið mjög gott yfir-
lit yfir íslenskar bókmentir á ensku :
“Literature” í lceland 1926 (3. útg.
1936).
Skal nú snúið að þeim þáttum í
starfi Guðmundar, er sérstaklega
snúa að tungunni: ritgerðir um
hana, eða verk beint eða óbeint henni
til eflingar og auðgunar. Svo má að
orði kveða að Guðmundur hafi ver-
ið borinn og barnfæddur í hugsunar-
hætti um hreint mál. Sá hugsunar-
háttur hafði ríkt óskorað síðan á
dögum Fjölnismanna, þótt misjafn-
lega kæmi hann fram í verkum
manna. Ekki veit eg til að nokkur
hafi hreyft mótmælum við þessari
stefnu, fyrr en Guðmundur Kamban
gerði það í greininni “Málfræði og
stíll” (tsaf. 14. ág. 1909), skrifaðri
einkum gegn þeim, — líklega Bjarna
Jónssyni, frá Vogi, — sem ömuðust
við öllu nema fornmálinu á verkum
nýrra höfunda. En þótt enginn
hreyfði mótmælum, þá áttu mál-
hreinsunarmenn eigi að síður við