Tímarit Þjóðræknisfélags Íslendinga - 01.06.1925, Síða 56

54
TlMARIT ÞJÓÐRÆKNISPÉLAGS ÍSLENDINGA
liafa búið þar Steinólfur, maður
Þuríðar þeirrar, er Þjórsdælir
vildu grýta, en bærinn að vera síð-
an heitinn eftir honum. Vel má
vera, að nafnið hafi verið skamm-
stafað Steins.staðir, sem lesið var
síðan Steinastaðir, eins og Br. J.
bendir á, en ef til vill hefir latmælgi
ráðið. Skeljastaðir nefnast óglögg
rúst hér um bil undir miðri vestur-
hlíð Skeljafells. Þar hafa fundist,
mannabein, og síðastliðið sumar
kom þar upp hauskúpa' upp úr
sandauðninni. Beinafundir þessir
þykja benda til þess, að hér hafi í
fyrndinni verið grafreitur og kirkja
sú, er Hjalti Skeggjason reisti í
Þjórsárdal, enda hafi hann þá bú-
ið á Skeljastöðum. Þessi tilgáta
um kirkjustað á Skeljastöðum hef-
ir þótt sennilegri fyrir þá sök, að
engin mannabein hafa fundist viö
aðrar bæjarrústir í dalnum. Ann-
ars er ólíklegt, að fleiri en ein
kirkja hafi verið í Þjórsárdal. Sagt
er, að Hjalti hafi þakið kirkju sína
með blýi, en nokkru fyrir 1880
fundust í sandinum á Skeljastöð-
um fáeinar blýagnir og blýplötur.
Deilt hefir verið um þetta bæjar-
nafn. Sumir hafa viljað nefna bæinn
Skeggjastaði, eftir Skeggja, föður
Hjalta. Ólíklegt er, að svo algengt
nafn hefði breyzt, og virðist nær
að hallast að munnmælasögnum,
sem telja bæinn hafa heitið Skelj-
ungsstaði. Þá ætti Skeljungur að
vera mannsnafn, því að af manns-
nöfnum munu allajafna mynduð
bæjarnöfn, sem enda á -staðir.
Þá eru aðeins tvær bæjarrústir
ótaldar af þeim, er Br. J. getur í
Árb.; rústir af Sámsstöðum og
Sandatungu. Hin fyrnefnda er
undir Sámsstaðamúla, er gengur
suður af Skeljafelli; hún er óglögg.
Sandatungurústirnar eru fyrir
austan Sölmundarholt, skamt fyrir
vestan Possármynni. Þar er hraun
og eru rústirnar, fjórar talsins, á
vesturjaðri þess, nokkuð upp frá
Þjórsá. Á þessum stöðum hafa
fundist móflögur, og bendir það til,
að þarna hafi í fyrndinni verið
mýrlendi. Um Sandatungu er áð-
ur getið, m. a. í sambandi við Eirík
þann, er fluttist þaðan að Haga,
við Heklugosið 1693. Af munnmæl-
um verður ekki annað ráðið en að
þar hafí verið einbýli; hyggur Br.
J. því, vegna tölu rústanna, að bær-
inn hafi ef til vill verið færður
þrisvar; sbr. Árb., bls. 55.
Þrír bæir eru enn ótaldir í
Þjórsárdal, og eru þeir allir vestan
til í dalnum. Þar búa nú gildir
bændur og heita bæir þessir: Hagi
hinn yzti, er eg gat um í sambandi
við vesturtakmörk Þjórsárdals,
Ásólfsstaðir sunnan undir Ásólfs-
staðafelli, í hvamminum milli þess
og Hagafjalls, og loks Skriðufell,
sunnan í Skriðufellsfjalli. Bærinn
stendur á lágum hjalla, og er það-
an undurfagurt útsýni, eins og
raunar frá báðum hinum bæjun-
um. Skriðufell er nú talinn efst-
ur bær í Gnújpverjalireppi, en í
daglegu tali eru þessir þrír bæir
nefndir “dalbæirnir”. Á þessum
þrem jörðum kvað bygð hafa hald-
ist frá öndverðu, nema er Hekla
gaus 1693, þá lagðist niður bygð á
Skriðufelli og Ásólfsstöðum um
hríð. Hefir þá og verið nærri
höggvið, því að í þessu gosi ger-
eyddi Sandatungu, eins og áður er
sagt. Síðastliðið sumar sagði mér
maður úr dalnum, að Ásólfsstaða-
land væri mjög að gróa upp, þar