Tímarit Þjóðræknisfélags Íslendinga - 01.06.1925, Blaðsíða 89

UM ORÐAKVER FINNS JÓNSSONAR
87
urlandaþjóða og liafa haldið því
bókmáli síðan.
Norðmönnum tókst það aldrei.
Það sést bezt á því, að þeir eru
eina þjóðin á Noröur löndum, sem
ekki eignuðust bókmál á forn-
tungunni, því þeir gleymdu henni
fyrir ný-Dönsku, og ný-Norska er
ekki nema ný-dönsk mállýzka.
Samt er norska fornfræðistefnan sú,
að setja upp forn-bókagerð í Noregi
og kenna óspart, að forn-tungan sé
dauð á íslandi sem annarsstaðar.
Stefna þessi átti ekki upp á pall-
borðið hjá íslendingum, meðan
þeirra Jóns og Halldórs naut við.
En síðan leið þá„ hefir kenningum
liennar verið otað að íslendingum
af kennurunum íslenzku, sem eru
í þjónustu Kaupmannahafnar-há-
skóla.
Kverið, sem getið er um í fyrir-
sögninni, fer dult með þessa kenn-
ingu. Það á að vera til leiðbein-
ingar um réttritan og uppruna
orða, en erindi þess er að
mala undir hina norsku kenn-
ingu. Það er hægt að merkja
þa ðundireins á fyrstu línum
formálans: Þetta litla kver er
ætlaö til þess að leiðbeina um
rétta stöfun oröa, og um leið skýra,
hvers vegna þau skuli stafa svo og
svo. Er þá einkum vísað í norsk
og dönsk orð, , því að þau eru ó-
brigðulasti votturinn um langflest.
orðin,” þótt unimæli þessi séu tek-
in aftur jafnhraðan, vitanlega
af því að þau misbjóða sannleik-
anum: ‘Vitaskuld liefði sem oftast
niátt vísa til ritháttar “að fornu”,
eða í “fornu máli”, og til þess er
tekið, þegar alt annað þraut”. —
Samkvæmt hinum fyrri ummælum
er því kverið krökt af norskum
orðum, sem sett eru aftan við ís-
lenizku orðin, þar sem sýna ætti
uppruna, þótt þau séu vitanlega
ekkert að marka um réttan íslenzk-
an rithátt né uppruna, eins og líka
liggur í hinni seinni tilvitnan. ís-
lenzka er stafsett eftir uppruna að
mestu, og til þess að vita, hvernig
rétt skal stafsetja, er að leita til
tungunnar sjálfrar að upphaflegum
stofnum eða rótum orðanna; verði
það ekki fundið, sem kann að
koma fyrir, þá er að leita í ger-
mönsk mál hliöstæð íslenzku, eða •
þá enn fjær í önnur arisk mál,
sjaldnast í Norsku, því orðstofninn
er þá oftast finnanlegur í ís-
lenzku, og norskan rithátt er
lítið að marka. Þessi aðferð
er ekki nema það, sem jáð er í
hinni síðari tilvitnan, og því á það
hvergi við að vera með þessi
norsku orðstrýpi aftan við íslenzk
orð, fyrst þau eru ófrumlegri en
íslenzk orð og allsendis marklaus
fyrir þau. Það er sýnilega gert til
þess að halda með norsku kredd-
unum og telja íslenzku á bekk með
Ný-Norsku. Kverið fer að þessu
leyti í nokkuð svipaða átt og landa-
bréfalitanin, sem getið var að
framan. Auk þess fer kverið víða
skakkt með uppruna eða eiginlega
þýðingu orða.
Það er tilgangur þessara lína að
vekja athygli á þessu, því rang-
ar orðauppruna-skýringar eru miein-
legar alþýðu. Það er fátt, sem fip-
ar jafnmikið skynbragði liennar á
tungunni, sem þær einkanlega, er
þær eru gefnar af þeim manni, sem
er hinn ríkasti heimildarmaður urn
tunguna af þeim, sem nú eru uppi,
og allur þorri manna telur óyggj-
andi uni skýringar á fyrirbrigðum