Árbók VFÍ - 01.01.1991, Side 180

Árbók VFÍ - 01.01.1991, Side 180
178 Árbók VFÍ 1989/90 • Neðst er staðan fyrir 57 milljónum ára þegar landrek er nýlega hafið austan núverandi Jan Mayen-hryggjar og hefur klofið Noreg frá. Úthafsskorpa er byrjuð að myndast í sprungunni og hraun frá eldgosum ofan sjávarborðs flæða inn yfir strandsléttu meginlandsins og hylja setlög sem þar kynnu að finnast. • Fyrir 50 milljónum ára hefur gliðnunin gengið lengra, gossprungan hefur fjarlægst svæðið og er sigin undir sjávarborð í nýju sjávardjúpi. Úthafsskorpan kólnar og sígur í sjó. Jaðar meginlandsins sígur einnig, en í minna mæli. Nú er Jan Mayen-svæðið landgrunn Grænlands og þar leggjast til setlög sem eru framburður af landinu. Upp úr þessu byrjar svæðið að brotna og þar myndast misgengja- og gliðnunarástand sem þróast næstu ármilljónatugi. • Fyrir 30 milljónum ára hefur brotahreyfingin á Jan Mayensvæðinu gengið nær til enda, og svæðið vestan aðalhryggjarins hefur tognað svo og sigið í sæ að hryggurinn stendur eftir einangraður. Gamla úthafsskorpan austan hryggjar heldur áfram að síga vegna lögmála kólnunar. Flryggurinn sjálfur sporðreisist og rekur vesturbrúnir upp fyrir sjávarmál. Sjávarrof hefur svo gengið á ungu setlögin og myndað sléttan rofflöt á hryggjartoppnum. Setframburðurinn sem myndast við þetta sest til neðar í hlíðunum og í djúpinu, en djúpið vestan við stöðvar allan setframburð frá Grænlandi, svo þaðan berst ekkert á sjálfan hrygginn. • Fyrir 21 milljón ára hefur tognun vestan hryggjar gengið svo langt að skilið er að fullu milli Grænlands og Jan Mayen svæðisins og úthafsskorpa farin að myndast í geilinni. A svipuðum tíma flæða hraun yfir botninn í sigdalnum vestan og sunnan hryggjarins, hylja eldri jarðlög, og valda nú erfiðleikum við könnum jarðlaga á því svæði. • Eftir þennan tíma fellur flest í ljúfa löð á Jan Mayen-svæðinu og brotavirkni og eldvirkni deyr út. Setlagahulan þykknar hægt í djúpunum og lítillega uppi á hryggnum. Jarðskorpan sígur smám saman dýpra í sæ vegna áframhaldandi kólnunar, og þar með sjálfur hryggurinn. 3 Líkur á olíu? Endurkastsmælingar gefa sjaldnast beinar upplýsingar um tilvist olíu í jarðlögum og svo er einnig í okkar tilviki. Ýmsar óbeinar vísbendingar má þó lesa úr þeim, og mikilvægt er að á Jan Mayen-hrygg hafa fengist sterkar ábendingar um gömui setlög undir hraunlög- unum. Þau gætu verið sambærileg við olíusetlög á Grænlandi eða við Noreg. Samanburð- ur við Grænland mundi benda til aldurs setlaganna á bilinu 140-400 milljónir ára. Líkleg ummyndun (olíuþroskastig) lífræns efnis á mismunandi dýpi hefur verið reiknuð, að gefnum vissum forsendum um hitastigul í jörðuog upphleðslusögu setlaganna (7. mynd). Dökka línan á þversniðinu sýnir reiknað lágmarksdýpi fyrir olíumyndun í setlögunum. Neðan línunnar hefur að líkindum myndast olía, ef heppileg jarðlög með lífrænum leifum eru þar til staðar. Þessar athuganir útiloka nær öll tertíeru setlögin (lög ofan hrauna), en eldri setlög þar undir gætu nær alls staðar hafa myndað olíu. Því næst má benda á mögulega staði þar sem olía gæti safnast saman, en það er gjarnan þar sem lögin liggja hæst. Frekari ábendingar um olíu verður að byggja á sýnum úr jarðlögunum, sem einungis fást með borunum sem staðsettar eru með hliðsjón af endurkastsmælingunum. Flatarmál meginlandsskorpu Jan Mayen-svæðisins slagar hátt upp í þurrlendi íslands. Víðast hvar er er þessi jarðskorpa mikið brotin og sundurtoguð, og grafin undir afar þykkum ogóárennilegum hraunlagastafla, ogsjávardýpi ergjarnan ábilinu 1500-2000 m. Gerð hennar er þar mjög óviss og nær útilokað að geta sér til um líkur á olíu. Suðurmörk svæðisins eru einkum óglögg, enda lítið rannsökuð. Ákveðin rök benda til þess að svæðið nái jafnvel undir landgrunn íslands norðaustur af landinu. Farin var annar leiðangur til
Side 1
Side 2
Side 3
Side 4
Side 5
Side 6
Side 7
Side 8
Side 9
Side 10
Side 11
Side 12
Side 13
Side 14
Side 15
Side 16
Side 17
Side 18
Side 19
Side 20
Side 21
Side 22
Side 23
Side 24
Side 25
Side 26
Side 27
Side 28
Side 29
Side 30
Side 31
Side 32
Side 33
Side 34
Side 35
Side 36
Side 37
Side 38
Side 39
Side 40
Side 41
Side 42
Side 43
Side 44
Side 45
Side 46
Side 47
Side 48
Side 49
Side 50
Side 51
Side 52
Side 53
Side 54
Side 55
Side 56
Side 57
Side 58
Side 59
Side 60
Side 61
Side 62
Side 63
Side 64
Side 65
Side 66
Side 67
Side 68
Side 69
Side 70
Side 71
Side 72
Side 73
Side 74
Side 75
Side 76
Side 77
Side 78
Side 79
Side 80
Side 81
Side 82
Side 83
Side 84
Side 85
Side 86
Side 87
Side 88
Side 89
Side 90
Side 91
Side 92
Side 93
Side 94
Side 95
Side 96
Side 97
Side 98
Side 99
Side 100
Side 101
Side 102
Side 103
Side 104
Side 105
Side 106
Side 107
Side 108
Side 109
Side 110
Side 111
Side 112
Side 113
Side 114
Side 115
Side 116
Side 117
Side 118
Side 119
Side 120
Side 121
Side 122
Side 123
Side 124
Side 125
Side 126
Side 127
Side 128
Side 129
Side 130
Side 131
Side 132
Side 133
Side 134
Side 135
Side 136
Side 137
Side 138
Side 139
Side 140
Side 141
Side 142
Side 143
Side 144
Side 145
Side 146
Side 147
Side 148
Side 149
Side 150
Side 151
Side 152
Side 153
Side 154
Side 155
Side 156
Side 157
Side 158
Side 159
Side 160
Side 161
Side 162
Side 163
Side 164
Side 165
Side 166
Side 167
Side 168
Side 169
Side 170
Side 171
Side 172
Side 173
Side 174
Side 175
Side 176
Side 177
Side 178
Side 179
Side 180
Side 181
Side 182
Side 183
Side 184
Side 185
Side 186
Side 187
Side 188
Side 189
Side 190
Side 191
Side 192
Side 193
Side 194
Side 195
Side 196
Side 197
Side 198
Side 199
Side 200
Side 201
Side 202
Side 203
Side 204
Side 205
Side 206
Side 207
Side 208
Side 209
Side 210
Side 211
Side 212
Side 213
Side 214
Side 215
Side 216
Side 217
Side 218
Side 219
Side 220
Side 221
Side 222
Side 223
Side 224
Side 225
Side 226
Side 227
Side 228

x

Árbók VFÍ

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Árbók VFÍ
https://timarit.is/publication/898

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.