Árbók VFÍ - 01.01.1991, Page 180

178 Árbók VFÍ 1989/90
• Neðst er staðan fyrir 57 milljónum ára þegar landrek er nýlega hafið austan núverandi
Jan Mayen-hryggjar og hefur klofið Noreg frá. Úthafsskorpa er byrjuð að myndast í
sprungunni og hraun frá eldgosum ofan sjávarborðs flæða inn yfir strandsléttu
meginlandsins og hylja setlög sem þar kynnu að finnast.
• Fyrir 50 milljónum ára hefur gliðnunin gengið lengra, gossprungan hefur fjarlægst
svæðið og er sigin undir sjávarborð í nýju sjávardjúpi. Úthafsskorpan kólnar og sígur í
sjó. Jaðar meginlandsins sígur einnig, en í minna mæli. Nú er Jan Mayen-svæðið
landgrunn Grænlands og þar leggjast til setlög sem eru framburður af landinu. Upp úr
þessu byrjar svæðið að brotna og þar myndast misgengja- og gliðnunarástand sem
þróast næstu ármilljónatugi.
• Fyrir 30 milljónum ára hefur brotahreyfingin á Jan Mayensvæðinu gengið nær til enda,
og svæðið vestan aðalhryggjarins hefur tognað svo og sigið í sæ að hryggurinn stendur
eftir einangraður. Gamla úthafsskorpan austan hryggjar heldur áfram að síga vegna
lögmála kólnunar. Flryggurinn sjálfur sporðreisist og rekur vesturbrúnir upp fyrir
sjávarmál. Sjávarrof hefur svo gengið á ungu setlögin og myndað sléttan rofflöt á
hryggjartoppnum. Setframburðurinn sem myndast við þetta sest til neðar í hlíðunum
og í djúpinu, en djúpið vestan við stöðvar allan setframburð frá Grænlandi, svo þaðan
berst ekkert á sjálfan hrygginn.
• Fyrir 21 milljón ára hefur tognun vestan hryggjar gengið svo langt að skilið er að fullu
milli Grænlands og Jan Mayen svæðisins og úthafsskorpa farin að myndast í geilinni. A
svipuðum tíma flæða hraun yfir botninn í sigdalnum vestan og sunnan hryggjarins,
hylja eldri jarðlög, og valda nú erfiðleikum við könnum jarðlaga á því svæði.
• Eftir þennan tíma fellur flest í ljúfa löð á Jan Mayen-svæðinu og brotavirkni og
eldvirkni deyr út. Setlagahulan þykknar hægt í djúpunum og lítillega uppi á hryggnum.
Jarðskorpan sígur smám saman dýpra í sæ vegna áframhaldandi kólnunar, og þar með
sjálfur hryggurinn.
3 Líkur á olíu?
Endurkastsmælingar gefa sjaldnast beinar upplýsingar um tilvist olíu í jarðlögum og svo
er einnig í okkar tilviki. Ýmsar óbeinar vísbendingar má þó lesa úr þeim, og mikilvægt er
að á Jan Mayen-hrygg hafa fengist sterkar ábendingar um gömui setlög undir hraunlög-
unum. Þau gætu verið sambærileg við olíusetlög á Grænlandi eða við Noreg. Samanburð-
ur við Grænland mundi benda til aldurs setlaganna á bilinu 140-400 milljónir ára. Líkleg
ummyndun (olíuþroskastig) lífræns efnis á mismunandi dýpi hefur verið reiknuð, að
gefnum vissum forsendum um hitastigul í jörðuog upphleðslusögu setlaganna (7. mynd).
Dökka línan á þversniðinu sýnir reiknað lágmarksdýpi fyrir olíumyndun í setlögunum.
Neðan línunnar hefur að líkindum myndast olía, ef heppileg jarðlög með lífrænum leifum
eru þar til staðar. Þessar athuganir útiloka nær öll tertíeru setlögin (lög ofan hrauna), en
eldri setlög þar undir gætu nær alls staðar hafa myndað olíu. Því næst má benda á
mögulega staði þar sem olía gæti safnast saman, en það er gjarnan þar sem lögin liggja
hæst. Frekari ábendingar um olíu verður að byggja á sýnum úr jarðlögunum, sem
einungis fást með borunum sem staðsettar eru með hliðsjón af endurkastsmælingunum.
Flatarmál meginlandsskorpu Jan Mayen-svæðisins slagar hátt upp í þurrlendi íslands.
Víðast hvar er er þessi jarðskorpa mikið brotin og sundurtoguð, og grafin undir afar
þykkum ogóárennilegum hraunlagastafla, ogsjávardýpi ergjarnan ábilinu 1500-2000 m.
Gerð hennar er þar mjög óviss og nær útilokað að geta sér til um líkur á olíu. Suðurmörk
svæðisins eru einkum óglögg, enda lítið rannsökuð. Ákveðin rök benda til þess að svæðið
nái jafnvel undir landgrunn íslands norðaustur af landinu. Farin var annar leiðangur til