Neytendablaðið - 01.04.2003, Page 6

Aftur sígur á ógæfuhlid
GísliGunnarssonstarfaði meirafyrirNeyt-
endasamtökin og kom meira að stefnu-
mótun þeirra á þessum árum en nokkur
annar. Því urðu óneitanlega nokkur kafla-
skil þegar hann hætti störfum á árinu
1972. Við brottför hans voru ráðnir þrír
menn íhlutastarfvið ritstjórn hjásamtök-
unum og voru þá á tímabili fimm menn í
starfi við skrifstofu samtakanna. Ekki náð-
istað skipuleggja starfiðog verkaskipting-
una sem skyldi og því ákvað stjórnin að
segja upp öllu starfsfólki nema Áslaugu
Káradóttur sem hafði verið burðarásinn
í skrifstofuhaldinu í fjögur ár. Henni lík-
uðu hins vegar ekki aðfarirnar og sagði
sjálf upp. Haustið 1973 voru samtökin
aftur komin í umtalsverð vandræði, hvað
varðar stjórnun, starf og fjárhag. Bjarni
Helgason sem hafði verið varaformaður
samtakanna frá 1971 tók við formennsku
1973 og gegndi embættinu til 1975. Þá
tók við formennsku Sigurður G. Kristins-
son og var formaður eitt ár. Nú varð að
leggja áherslu á sparnað, niðurskurð og
skuldagreiðslur. Á þessum aðhaldsárum,
1973-76, varöll starfsemi Neytendasam-
takanna skorin niður. Útgáfustarfsemi
var í lágmarki eins og önnur starfsemi.
Samtökin náðu loks því mikilvæga
markmiði að greiða skuldir sínar en það
hafði kostað þau þúsundir félagsmanna
og voru þeir aðeins 1.500 í lok áttunda
áratugarins.
Aftur upp á viö
Árið 1976 varð Reynir Ármannsson for-
maður Neytendasamtakanna og gegndi
hann formennsku til 1982. Reynir var um
margt prýðilegur forystumaður, yfirveg-
aður, raunsær og gætinn. Honum tókst
það erfiða verkefni að koma aftur festu á
stjórnun samtakanna og snúa þeim aftur
tii sóknar, hægt og bítandi, án þess að
fjármálin færu úr böndunum. Nú var
ráðinn starfsmaður á skrifstofuna í fulit
starf. Útgáfutíðni Neytendablaðsins var
aukin og gefin út tvö tölublöð árlega á
árunum 1982-1984. Á árunum 1985 og
1986 kom aðeins út eitt blað en tölublöð-
um fjölgaði aftur. Þau urðu tvö 1987, þrjú
árið 1988 en hafa verið fjögur og stund-
um fimm á ári frá 1989.
Reynir gerði sér grein fyrir því að Neyt-
endasamtökin væru ekki og yrðu líklega
aldrei ópólitísk. Þau væru hins vegar
þverpólitísk og því skipti mestu að kom-
ast hjá illvígum pólitískum deilum með
því að forðast öfgar og ræða opinskátt
um ágreiningsmál. Þetta tókst í öllum
meginatriðum í stjórnartíð hans, enda
Reynir sjálfur öfgalaus, hógvær og víð-
sýnn með mikla reynslu af félagsmálum.
Reynir lést 4. desember 2002.
Af stórum málum Neytendasamtakanna
í stjórnartíð Reynis má einkum nefna
þrjú mál: ítómatamálinu börðustsamtök-
in fyrir því að Sölufélag garðyrkjumanna
hætti að fleygja á haugana umframfram-
leiðslu tómata yfir há-uppskerutímann
til að koma í veg fyrir verðlækkun
þegar framboðið var mest. Þetta tókst
með góðri aðstoð DV sem birti fréttir
og myndir af þessari ógeðfelldu sóun.
Neytendasamtökin komu einnig mjög
við sögu í svonefndu lagmetismáli. Neyt-
andi kvartaði vegna galla á niðursoðnum
sjólaxi. Við nánari athugun kom í Ijós að
mikið var um gallað og jafnvel skemmt
lagmeti sem framleitt var hér á landi
og fékkst umtalsverð úrbót í þeim mál-
um í samvinnu við heilbrigðisyfirvöld.
Loks má nefna mjólkurmálið, en á ár-
inu 1981 hafði Mjólkursamsalan notast
við bilað gerilsneyðingartæki í nokkurn
tíma með þeim afleiðingum að mjólkin
hafði ekkert geymsluþol. Vegna baráttu
samtakanna skipaði þáverandi heilbrigð-
isráðherra nefnd sem kom með ýmsar
mikilvægar úrbótatillögur. Þá má geta
þess að samtökunum var stefnt þegar
þau leyfðu sér að vara við auglýsingu
um litasjónvörp. Málið minnti á Hvile-
Vask-málið en Neytendasamtökin unnu
nú málaferlin bæði í undirrétti og Hæsta-
rétti. Að vísu voru ummæli í tilkynningu
Neytendasamtakanna um að hér hefði
verið um „lævísa brellu" að ræða talin
ótilhlýðileg og dæmd ómerk og samtök-
unum gert að borga óverulega sékt, en
meginsjónarmið samtakanna vann sigur.
Samtökin færa út kvfarnar
Mikilvægustu breytingar á uppbyggingu
og félagsstarfi Neytendasamtakanna
hófust í stjórnartíð Reynis. Þá voru
stofnuð neytendafélög víðsvegar um
landið. Strangt tekið voru Neytendasam-
tökin stofnuð upphaflega sem Neytenda-
félag Reykjavíkur. Málsvarar samtakanna
fengu oft að heyra það frá alþingismönn-
um og öðrum ráðamönnum að hér væri
því um að ræða hagsmunafélag sem væri
bundið við höfuðborgarsvæðið. Það var
því afar mikilvægt, bæði fyrir ímynd
samtakanna út á við og alla félagslega
uppbyggingu þeirra, að hefja stofnun
neytendafélaga á landsbyggðinni. Þessi
þróun hófst með stofnun öflugs félags í
Borgarnesi á árinu 1978. Helsti drifkraftur-
inn þar var mjólkurfræðingurinn Jóhannes
Gunnarsson en hann átti heldur betur eftir
að koma við sögu Neytendasamtakanna.
í kjölfar þessa voru stofnuð neytendafélög
á Akranesi, Blönduósi, Egilsstöðum, Eski-
firði, Fáskrúðsfirði, Grundarfirði, Hólma-
vík, Húsavík, Höfn, höfuðborgarsvæðinu,
ísafirði, Neskaupstað, Patreksfirði, Reyðar-
firði, Sauðárkróki, Selfossi, Seyðisfirði,
Stykkishólmi og á Suðurnesjum. Lögum
Neytendasamtakanna var síðan breytt
þannig að öll þessi félög mynduðu Neyt-
endasamtökin, landssamtök neytendafé-
laga. Neytendafélögin byggðust að öllu
leyti á sjálfboðastarfi sem erfitt reyndist
að halda uppi og lognuðust þau út af eitt
af öðru. Nú byggjast Neytendasamtökin
á einstaklingsaðild neytenda af öllu land-
inu.
Grænmetisverslunin og aukið
frjálsræði
Eftir því sem leið á áttunda áratuginn
fjölgaði ungu og áhugasömu fólki í sam-
tökunum. Að öðrum ólöstuðum munaði
þar mest um tvo einstaklinga, Jón Magn-
ússon lögmann og Jóhannes Gunnarsson
mjólkurfræðing. Jón Magnússon hefur
unnið mikið starf á vegum Neytenda-
samtakanna frá 1978. Hann settist þá í
stjórn samtakanna, var formaður þeirra
1982-84, sat aftur í stjórn 1988-90 og
1996-98 og var þá jafnframt varaformað-
ur og var formaður Neytendafélags höf-
uðborgarsvæðisins.
Jón varð formaður Neytendasamtakanna
vorið 1984 þegar enn eitt kartöflumálið
kom upp. Þá reyndi Grænmetisverslunin
að dreifa innfluttum finnskum kartöflum
sem voru að stórum hlutaóhæfartil mann-
eldis. Neytendasamtökin stóðu þá fyrir
undirskriftasöfnun þar sem farið var fram
á rannsókn á innflutningi, dreifingu og
sölu Grænmetisverslunarinnar á finnsku
kartöflunum og jafnframt var skorað á
yfirvöld að gefa frjálsan innflutning á
kartöflum og öðru grænmeti. Undirskrifta-
listarnir lágu frammi í verslunum frá því
á hádegi á föstudegi og fram á mánudag
og skrifuðu tuttugu þúsund manns á þá á
þessum skamma tíma. Skömmu síðar voru
samþykkt ný búvörulög en þá var Græn-
metisverslunin lögð niður og grænmetis-
innflutningur gefinn frjáls. Alræmdasta
einokunarfyrirtæki aldarinnar og helsti
deiluaðili Neytendasamtakanna frá stofn-
un þeirra var þar með úr sögunni.
6 NEYTENOABLAÐIÐ 1.TBL. 2003